Mikołaj Rej żył w XVI wieku, jego twórczość ma przede wszystkim przesłanie etyczne oraz religijne. Postępowanie zgodnie z tymi zasadami miały doprowadzić człowieka do zbawienia. Jego utwory pisane są zarówno prozą, jak i wierszem. Poza literaturą, Mikołaj Rej był również tłumaczem, politykiem i teologiem ewangelickim. Do jego najważniejszych dzieł zalicza się takie utwory jak „Krótka rozprawa między trzema osobami: Panem, Wójtem i Plebanem”, „Wizerunek własny żywota człowieka poczciwego” czy „Kupiec”.
Najważniejsze informacje o utworze
– Utwór pochodzi z traktatu „Zwierciadło” z 1568 roku.
– Cykl ten składa się z kilku części, które opowiadają o ideale moralnym doskonałości człowieka.
– Zarówno „Żywot człowieka poczciwego”, jak i cały traktat, inspiruje się teologią kalwińską oraz dziełami Erazma z Rotterdamu.
– W utworze pisanym prozą, Rej przedstawia wiek młodzieńczy, dojrzałość i starość swego bohatera.
– Mikołaj Rej w tym utworze głosi pochwałę statecznego, szlacheckiego żywota, w którym warto żyć zgodnie z przykazaniami i w cnocie.
Streszczenie lektury „Żywot człowieka poczciwego”
Księga I
Opisywany człowiek poczciwy jest bezimienny, księga ta opisuje jego życie od narodzin do wieku średniego. Opowiada ona o jego rodzicach, nauce religii i innych przedmiotach, a także wyjazdach za granicę. Dzięki podróżom, młodzieniec zdobywa obycie w świecie, które następnie wykorzystuje podczas pobytu w armii i na dworze. Wkrótce jednak młodzieniec wraca do domu i poświęca swoje życie ziemiaństwu.
Człowiek powinien podążać ścieżką Boga, czyli odrzucać zło. Według Reja Bóg dał człowiekowi wybór między dobrem i złem i rolą człowieka jest to, by nie skłaniać się ku niegodziwości. Zło na świecie nie zostało stworzone przez Boga, a wynika ze złego przyrodzenia człowieka.
Młody człowiek powinien słuchać starszych i uczyć się od nich. Poprzez naukę człowiek nabywa cnót, dlatego powinna ona sprawiać radość młodemu człowiekowi. Również w czasie wolnym młody człowiek powinien dążyć do zdobywania cnót szlacheckich i dawać przykład innym, przede wszystkim rodzeństwu.
Księga II
W wieku średnim człowiek poczciwy powinien się ustatkować, tak więc jego zadaniem jest znalezienie sobie żony i założenie rodziny. Jego życie upływa na prowadzeniu gospodarstwa, jak i korzystania z rozrywek charakterystycznych dla szlachty. Człowiek wypełnia również obowiązki wobec ojczyzny, ma więc zadania poselskie i senatorskie. Człowiek poczciwy żyje więc roztropnie i spokojnie, w zgodzie z sąsiadami i bliskimi, nie oddaje się pijaństwu czy obżarstwu, nie popada również w niepohamowany gniew.
Szlachcic powinien być prawy, mądry, gospodarny i pracowity, dzięki sprawiedliwości i rozsądkowi będzie żył w zgodzie z innymi. Człowiek rozumny nie powinien również poddawać się głupim zabobonom, Rej wyśmiewa średniowieczne przesądy, które przyczyniają się do zacofania. Człowiek poczciwy w ciągu swojego dnia powinien poświęcać czas na gospodarstwo, jak również rozmowę z żoną oraz pomoc w nauce dzieciom. Szlachcic powinien również zwracać uwagę na pracę swoich chłopów, jak i porządek w domu, gdyż odzwierciedla on cnoty człowieka.
Księga III
Opisuje ona ostatni etap życia człowieka czyli starość. Mikołaj Rej pisze, że czas ten nie jest pozbawiony trosk, takich jak choroby, niedomagania i w końcu śmierć. Rej porównuje śmierć do dopłynięcia do portu, natomiast życie do żeglugi, podczas której zdobywa się doświadczenia i cnoty. Starość jest ciężkim okresem dla człowieka, jednak powinno się walczyć z niedomaganiami duszy, by nie zastygła ona jak ciało. Rej zwraca uwagę na ważną rolę przyjaźni w tym etapie życia, gdyż może ona przynieść sporo radości dla szlachcica. Na starość nie wolno też rozpamiętywać i zamartwiać się przeszłością, a znaleźć radość i przyjemność w codziennym życiu i obcowaniu z innymi.