„Rok 1984” George Orwella jest jedną z najsłynniejszych antyutopii i powieści współczesnych. Pisarz napisał swój utwór pod wpływem systemu stalinowskiego, z którym zetknął się podczas wojny domowej w Hiszpanii. Powieść opublikowano w 1949 i szybko zyskała ona popularność w Europie zachodniej. W Polsce i innych państwach sowieckich powieść była zakazana przez cenzurę do 1989 roku.
Społeczeństwo i świat w powieści „Rok 1984”
„Rok 1984” opisuje Londyn w przyszłości, który znajduje się w państwie totalitarnym Oceanii. Władzę sprawuje Partia i jej przywódca, Wielki Brat. System w państwie jest totalitarny i Partii podporządkowany jest każdy aspekt życia jednostki. W skład opisywanego społeczeństwa, całkowicie inwigilowanego przez partię, wchodzą trzy klasy społeczne. Pierwszą z nich jest najmniej liczna i najwyższa w hierarchii, klasa wyższych funkcjonariuszy partyjnych. Środkową klasą są szeregowi członkowie partii, natomiast 85% populacji zajmują proletariusze (nazywani prolami), czyli klasa pracująca.
W rozumieniu partii proletariusze są „podludźmi”, którzy nie stwarzają zagrożenia, przez co są nie warci uwagi. Ludzie ci są mniej inwigilowani, gdyż zajmują się jedynie zaspokajaniem swoich potrzeb i nie są uświadomieni społeczni. Jeśli wśród nich pojawiłaby się jednostka inteligentna i wybitna, wtedy zadaniem agentów Policji Myśli jest złapanie jej i unicestwienie.
Członkowie Partii Zewnętrznej, która odpowiada klasie średniej dzisiejszego społeczeństwa, obejmuje około 13% populacji. Jej członkowie są głównie urzędnikami, piszą książki, tworzą sztukę – m.in. filmy (przeważnie pornograficzne) i komponują kiczowatą muzykę dla najniższej warstwy społeczeństwa. Są oni inwigilowani w każdym aspekcie życia, a wszelki objaw buntu i nieposłuszeństwa są wśród nich surowo karane. Z kolei w Partii Wewnętrznej są najbardziej uprzywilejowane jednostki, które sprawują kontrolę nad resztą społeczeństwa. Za wszelką cenę starają się oni utrzymać status quo i nie dopuścić do buntu innych klas społecznych. Do nich należy również wydawanie wyroków i karanie poprzez ewaporację, jedyną karę istniejącą w tym społeczeństwie. Ewaporacja to nie tylko kara śmierci, ale również unicestwienia wszelkiej pamięci i rzeczy po oskarżonym.
W Oceanii zakazane są romanse, uczucia takie jak miłość czy przywiązanie. Jednostka ma się podporządkowywać Partii, którą ma wielbić. Na świecie istnieją trzy państwa: Oceania czyli Stany Zjednoczone i kolonie brytyjskie, Eurazja powstała po wciągnięciu Europy przez Rosję oraz Wschódazja czyli Chiny i kraje ościenne. Wszystkie te państwa są w stanie permanentnej wojny, w czasie której ciągle zmieniają się sojusze między nimi.
Państwo Oceanii składa się z czterech ministerstw:
– Ministerstwo Pokoju, które zajmuje się działaniami wojennymi.
– Ministerstwo Prawdy, które zajmuje się propagandą i fałszowaniem informacji
– Ministerstwo Miłości, które jest odpowiedzialne za inwigilację i egzekucje
– Ministerstwo Obfitości z kolei zajmuje się produkcją i gospodarką, a właściwie utrzymywaniem obywateli w poczuciu ciągłego niedostatku.
Streszczenie fabuły „Rok 1984”
1.Winston Smith ma 39 lat i pracuje w Ministerstwie Prawdy. Jego zadaniem jest usuwanie z gazet i książek ewaporowanych osób. Po przyjściu z pracy siada on we wnęce, miejscu w mieszkaniu poza obiektywem kamer i zaczyna pisanie pamiętnika. Wspomina on wczorajszy pobyt w kinie oraz wizytę w biurze dwóch osób spoza departamentu: O’Briena i młodej dziewczyny. Według niego byli oni agentami policji myśli, dlatego nienawidzi ich obu, choć jednocześnie dziewczyna mu się spodobała i jej pożądał.
2. W pamiętniku opisuje on dwie minuty nienawiści, podczas których na ekranie pojawia się twarz Emmannuela Goldsteina, wroga numer jeden. Ludzie krzyczą i rzucają przedmiotami w niego, następnie pojawia się twarz Wielkiego Brata, który uspakaja ludzi. W trzeciej części wyświetlane są hasła partii i ludzie muszą je z entuzjazmem wykrzykiwać. Dla Smitha jest to najtrudniejszy moment, gdyż nienawidzi on Wielkiego Brata i partii. Wtedy jego wzrok spotyka się z O’Brienem i wydaje mu się, że znajduje u niego zrozumienie. Potem jednak reflektuje się, że popełnił myślozbrodnię i może być aresztowany.
3. Następnego dnia sąsiadka poprosiła go o pomoc przy naprawie zlewu. Wiedział, że musi on uważać na jej dzieci, gdyż należały one do organizacji „Kapusiów” (młodzieżowej organizacji denuncjujących osoby nielojalne wobec partii).
4. Winston wspomina rodziców, którzy znikli dziesięć lat temu i od tego czasu nie ma o nich informacji. Smith ze złością myśli, jak władza fałszuje historię i on swoją pracą przyczynia się do tego. W czasie obiadu spotyka filologa Syme, który pracuje nad nowym słownikiem nowomowy. Uczony mówi mu, że dzięki uboższemu słownictwu ciężej będzie popełnić myślozbronię.
5. Smith zapisuje w swoim pamiętniku wydarzenia sprzed trzech lat, kiedy poszedł do dzielnicy proli, by skorzystać z usług prostytutki. Kontakty takie były zakazane i mężczyzna mógł być za nie aresztowany. Bohater wspomina również żonę, która musiała odejść, gdyż nie mogła dać mu potomka a był to obowiązek wobec partii. Bohater zapisuje w pamiętniku, że jedynie prole dzięki swojej liczebności mogliby obalić władzę.
6. Smith przez następne dni w biurze i jego okolicach spotyka ową ciemnowłosą dziewczynę, która go intryguje, choć jednocześnie jest przekonany, że jest ona agentką i obawia się aresztowania. Pewnego dnia dziewczyna potyka się na korytarzu i kiedy Smith jej pomaga się podnieść, przekazuje mu ona karteczkę z napisem „kocham Cię”.
7. Smith umawia się z nią na randkę na placu Zwycięstwa w Londynie, idą do cichego zakątka w lesie i tam się kochają. Okazuje się, że dziewczyna ma na imię Julia, nienawidzi Partii i umie ukrywać swoje myśli. Należy ona do Ligi Antyseksualnej, która nakazuje pełną wstrzemięźliwość. Jednak ona traktuje to jako okazję do romansów.
8. Bohater wynajmuje pokój u Charringtona, by móc spotykać się z Julią. Bohater zauważa, że zgodnie z jego przewidywaniami, filolog Syme znika.
9. Winston Smith spotyka się z Julią i wspólnie planują przyłączenie się do Braterstwa, które szykuje rewolucję. W biurze O’Brien chwali Smitha i zaprasza go do siebie do domu. Smith z Julią idą do niego do domu, gdzie rozmawiają o Braterstwie i że chcą przystąpić do tej organizacji. O’Brien mówi im o zagrożeniu i możliwym aresztowaniu, jednak oni nie zmieniają swojego postanowienia.
10. W kraju zaczął się „Tydzień nienawiści” przeciwko Eurazji i okazuje się że Oceania zmieniła sojusznika w wojnie, przez co Smith ma jeszcze więcej pracy.
11. W pokoiku Julia spotyka się z Winstonem i przynosi zakazaną książkę Goldsteina. Napawają się oni zakazanym tekstem i utwierdzają się w przekonaniu, że prole jako jedyni mogą obalić władzę. W pewnym momencie słychać głosy i wchodzi policja myśli i właściciel sklepu, który okazuje się być agentem.
12. Smith budzi się w więzieniu, pilnowany przez teleekran. W więzieniu spotyka poetę, który został zamknięty za użycie słowa „Bóg”, którego użył do rymu słowa „głóg”. W kolejnej celi jest jego sąsiad Parsons, którego zadenuncjowały własne dzieci. W ciągu kolejnych dni przychodzi O’Brien, który również okazuje się agentem.
13. Rozpoczynają się przesłuchania, bicie i stosowanie elektrowstrząsów. Policjanci chcą zmienić Smitha w osobę kochającą Partię i Wielkiego Brata. O’Brien mówi, że to Julia zdradziła Smitha.
14. Smith przechodzi reedukację, która polega na nauce, zrozumieniu i akceptacji. O’Brien opowiada Smithowi, że człowiek dzięki oddaniu Partii swojej tożsamości zyskuje nieśmiertelność. Natomiast Parita dąży do zbudowania społeczeństwa bez miłości, przyjaźni i rodziny, by w zamian obdarzyć uczuciami Wielkiego Brata. Smith zostaje poddawany kolejnym lekcjom i cały czas nie może zapomnieć o Julii.
15. Winston trafia do pokoju 101, gdzie wykorzystuje się fobię danego człowieka i na tej podstawie wybiera się rodzaj tortur. W przypadku Smitha są to szczury, kiedy mają one być wypuszczone z klatki, mężczyzna nie wytrzymuje i krzyczy by ukarać Julię a nie jego.
16. Po tym zdarzeniu zostaje wypuszczony i dostaje pracę, kiedy przypadkiem spotyka Julię, okazuje się że nic do niej nie czuje. Tym samym przeszedł reedukację i kocha Partię i Wielkiego Brata.