„Inny Świat” autorstwa Gustawa Herlinga-Grudzińskiego jest lekturą licealną. Jednak nie tylko z tego powodu warto ją przeczytać. Jest to świadectwo więźniów zesłanych do łagrów na Syberii. Gustaw Herling-Grudziński przeżył zesłanie i w książce znalazły się jego doświadczenia z tego czasu.
Opracowanie lektury – najważniejsze fakty
– Pełen tytuł lektury to „Inny świat. Zapiski sowieckie”, który nawiązuje do dzieła Fiodora Dostojewskiego „Zapiski z martwego domu” (lub „Wspomnienia z domu umarłych”), które opowiada o zesłaniu więźniów na Syberię w czasach caratu.
– Wydarzenia opisane przez Gustawa Herlinga-Grudzińskiego miały miejsce w latach 1940-42, podczas jego pobytu w obozie w Witebsku, Lenningradzie, Wołogdzie oraz obozie pracy w Jarcewie. Wyjątkiem jest epilog, który dzieje się w 1945 roku.
– Autor lektury został aresztowany przez NKWD podczas próby przekroczenia granicy rosyjsko-litewskiej. Po kilkumiesięcznym śledztwie skazano go za szpiegostwo na rzecz niemieckiego wywiadu.
– Autor pokazuje życie w łagrach, w których panują zupełnie inne zasady życia społecznego, niż w zwykłym życiu.
– Herling-Grudziński pracował nad swoją książką od 1949 do 1950 roku w Wielkiej Brytanii. Pierwsze fragmenty drukowane były w londyńskim tygodniku „Wiadomości”.
– Pierwsze wydanie ukazało się w 1951 roku i było w języku angielskim. Powieść przetłumaczono na wiele języków. Pierwsze wydanie polskie ukazało się w 1953 roku w Londynie, w Polsce przez wiele lat powieść była dostępna jedynie w „drugim obiegu”, dopiero od 1989 roku powstało oficjalne wydanie.
Opis i streszczenie wydarzeń w lekturze „Inny świat”
1. Witebsk – Leningrad – Wołogda. Gustaw, narrator a zarazem główny bohater, opowiada o śledztwie, w którym uznano go za niemieckiego szpiega i skazano na pięć lat więzienia. Pierwszym więzieniem, w którym przybywa, jest Witebsk. Tutaj zaprzyjaźnia się ze starym Żydem, który ma syna w Armii Czerwonej.
Po kilku miesiącach zostaje przewieziony do Lenningradu, gdzie czeka na transport do obozu. Następuje on w nocy, więźniowie zostają wyczytani i przeprowadzeni do pociągu. W pociągu ma styczność z urkami, czyli typowymi kryminalistami, którzy byli osobną grupą w obozach pracy. W czasie przejazdu urkowie grają w karty o cudze rzeczy, które następnie siłą odbierają innym więźniom. Podróż pociągiem kończy w Wołogdzie i stamtąd zostaje przewieziony do Jercewa.
2. Nocne łowy. Jercew znajduje się w Okręgu Archanielskim i jest jednocześnie centrum kargopolskiego ośrodka przemysłowego. Pierwsze, co mu się rzuca w obozie, to status i zachowanie urków. Urkowie, wiedząc że traktowani są łagodniej niż więźniowie polityczni, wykorzystują tą sytuację. Dokonują oni samosądow, mordują więźniów politycznych oraz gwałcą kobiety.
Gustaw pierwsze dwa tygodnie spędza w szpitalu. Sprzedaje swoje buty oficerskie, dzięki czemu otrzymuje przydział do brygady tragarzy. W swojej grupie ma urków, którzy pewnej nocy gwałcą dziewczynę Marusię. Kowal, przywódca urków, odprowadza ją do baraku kobiecego a następnego dnia Marusia spędza noc na jego pryczy. W ten sposób dziewczyna chciała zyskać sobie nietykalność przynajmniej u innych urków. Zachowanie to powoduje jednak rozłam w ich grupie, dlatego Kowal oddaje dziewczynę „do dyspozycji” swoim kolegom. Po kilku dniach Marusia zgłasza się dobrowolnie do innego obozu.
3. Praca – Dzień po dniu. W tym rozdziale przedstawiony jest dzień więźniów, który zaczyna się o wpół do szóstej rano. Po porannym apelu jest śniadanie, przydział jedzenia zależy od wyrobionej normy przez cała brygadę. Po godzinie pierwsze grupy więźniów wyruszają do miejsca swojej pracy, które jest oddalona o kilka kilometrów. Więźniowie pracują przy wyrębie lasu i dzielą się na brygady, które wykonują różne prace. Niektórzy ścinają drzewa , inny ciosają, jeszcze inni są tragarzami. Ostatnia grupa uznawana jest za najlepszą i dostanie się do niej wymaga przekupstwa lub innego sposobu.
4. Ochłap. Do Jercewa przybywają nowe grupy więźniów, które następnie wędrują do kolejnych obozów. W Jercewie zostaje tylko jeden z nich, Gorcew. Kiedy przybywa kolejna grupa więźniów z Kruglicy, Gorcew zostaje rozpoznany przez jednego z nich, jako pracownik charkowskiego więzienia, który torturował więźniów. Więźniowie zaczynają bić Gorcewa, który trafia do szpitala. Po wyjściu mężczyzna zostaje skierowany do najcięższych prac, po kilku tygodniach jest tak wycieńczony, że spadając z sań umiera.
5. Zabójca Stalina. Gustaw opowiada o pewnym więźniu, który został skazany za to, że strzelał do portretu Stalina. Więzień ten zapada na kurzą ślepotę, która powoduje ograniczenie widzenia po ciemku. Więzień ten ukrywa to przed władzami obozu, by móc pracować i tym samym dostawać porcje żywnościowe. Na kilka dni przed jego śmiercią Gustaw widzi, jak wszczyna awanturę w kuchni i wykrzykuje, że to on zabił Stalina.
6. Drei Kameraden. Gustaw zapoznaje się z trzema Niemcami – Stefanem, Hansem i Ottem, którzy są w baraku więźniów oczekujących na przeniesienie (tzw. prieriesylny). Opowiadają oni Gustawowi, że po pożarze w Reichstagu, zostali wysłani przez swoją partię do Rosji. Jednak w okresie Wielkiej Czystki zostali wtrąceni do moskiewskiego więzienia. Więźniowie w trakcie sojuszu hitlerowsko-rosyjskiego, starają się o zwolnienie, jednak Hans, Otto i Stefan są wśród tych, którzy pozostali jako komuniści niemieccy.
7. Ręka w ogniu. Brutalne przesłuchiwania i podpisanie aktu oskarżenia po torturach miały spowodować, że więźniowie uwierzą w swoją winę. Do brygady Gustawa przyjechał taki człowiek. Nazywał się Michaił Aleksiejew Kostylew, który wychował się w wierze w komunizm, jednak podczas studiów zaczął czytać francuskie dzieła i to zmieniło jego pogląd na Zachód. Odizolował się od partii a jego kolega złożył donos, w końcu sam uwierzył, że chciał obalić komunizm. Gustaw nakrył go w nocy, gdy wkładał rękę do ognia, by dostać zwolnienia od pracy i mieć czas na lekturę książek.Jego historia tragicznie się kończy, kiedy dowiaduje się że jego matka chce przyjechać na widzenia a on będzie przeniesiony i nie zobaczy jej. Chłopak oblewa się wrzątkiem i w wyniku ran umiera. Matka przyjeżdża, nie powiadomiona o śmierci syna, zostaje jej jedynie odebranie pamiątek po nim.
8. Dom Swidanij. W budynku tym więźniowie mogli widywać się z krewnymi. Widzenia te odbywały się raz w roku i więźniowie byli do nich odpowiednio przygotowywani. Sam budynek przypominał przytulny dom a nie budynek łagru, z kolei więźniowie byli strzyżeni i schludnie ubrani.
9. Zmartwychwstanie. Więźniowie często sami się okaleczali, by otrzymać zwolnienie od pracy i spędzić kilka dni w więzieniu. Tutaj bowiem panowały nie tylko lepsze warunki bytowe, ale również więźniowie otrzymywali lepsze jedzenie. Gustaw wystawiał się na mróz, dzięki czemu choruje i zostaje skierowany do szpitala. Poznaje aktora Michaiła Stiepanowicza, który został skazany za niewłaściwe odegranie roli carskiego bojara. Gustaw poznaje historię lekarza Jegorowa i jego miłości do więźniarki, Jewgienii Fiodorowej która zmarła przy porodzie ich dziecka.
10. Wychodnoj dień. Dzień wolny należał się więźniom po wyrobieniu określonej normy produkcyjnej. Każdy ze skazańców czekał na ten dzień i radosna atmosfera była w baraku. Tego Gustaw chodzi po znajomych w innych barakach i poznaje historie współwięźniów.
11. Głód. Autor mówi o przypadkach, kiedy kobieta zostaje kochanką, by zyskać jedzenie, w takim przypadku zostaje jej nadane piętno prostytutki. Przytaczane są historie Poli i Tani, które długo opierały się przed tym, jednak uległy i chciały poprawić swój los sypiając z wieloma mężczyznami.
12. Krzyki nocne. Autor opowiada o nocy, w której miesza się zmęczenie więźniów,lęk o śmierć i myśl o bliskich, których mogą już nigdy nie zobaczyć.
13. Zapiski z martwego domu. W obozie był też barak, w którym odbywały się emisje filmów, była skromna biblioteka oraz salka. Po seansie filmowym więźniowie są bardziej smutni, gdyż przypomina to im o życiu poza obozem. Gustaw otrzymuje od Natalii Lwownej książkę Dostojewskiego „Zapiski z martwego domu”, pod wpływem tej książki rozmyśla o samobójstwie, jednak dowiaduje się, że Lwowna również usiłowała popełnić samobójstwo.
14. Na tyłach otieczestwiennoj wojny. Partia szachów. Wybucha wojna sowiecko-niemiecka, Gustaw zostaje skierowany do pracy przy sianokosach. Jednocześnie pakt Sikorski-Majski pozwala Polakom na amnestię. Gustaw gra ze znajomym w szachy, do baraku wchodzi pijany technik i pyta, ile samolotów zastrzelili Niemcy. Zyskind wychodzi i po jakimś czasie przychodzą oficerzy rosyjscy po pijanego technika i słychać odgłos strzału, wszyscy w baraku zachowują obojętność.
15. Sianokosy. Więźniowie cieszą się z lżejszej pracy przy sianokosach. Jednocześnie Polacy są coraz częściej zwalniani z amnestii. Gustaw ciągle jest w obozie i skierowany jest do brygady pracującej w lesie. Ma wsparcie Machapetiana, Ormianina, jak się później dowiaduje, donosił on na niego i sugerował zatrzymanie w obozie.
16. Męka za wiarę. Gustaw jest wycieńczony, choruje na cyngę i kurzą ślepotę. Zaczyna głodówkę protestacyjną z innymi Polakami. Gustaw dowiaduje się o przetrzymywanych siostrach zakonnych, które odmówiły wejścia do obozu, za co zostają rozstrzelane. Strajkujący ósmego dnia głodówki zostają przeniesieni do wartowni, gdzie podpisują depeszę od polskiego ambasadora. Trafiają po tym do szpitala i tam opiekuje się nimi doktor Zabielski, który ratuje im życie.
17. Trupiarnia. Gustaw po pobycie w szpitalu zostaje skierowany do Trupiarni. Ogląda tam współtowarzyszy, którzy powoli umierają z powodu głodu. Z Polakami, którzy podjęli z nim głodówkę, obchodzą symboliczną kolację wigilijną.
18. Opowiadanie B. Podczas kolacji B. opowiada o śledztwie, któremu został poddawany. Cały czas odmawiał podpisania oskarżenia i kiedy wszyscy Polacy zostawali poddani amnestii, on ciągle był w więzieniu.
Gustaw ciągle źle się czuje, puchnie i ma halucynacje.
19. Ural 1942. W dniu 19 stycznia 1941 Gustaw opuszcza obóz i wyrusza do Wołogdy. Jego celem jest przyłączenie do wojska polskiego. Odwiedza znajomego, generała Krugłowowa, a następnie dociera do Kazachstanu. Tam zostaje wcielony do 9. pułku artylerii lekkiej a następnie ewakuowany do Persji.
20. Epilog: upadek Paryża. Gustaw wspomina dzień, kiedy w więzieniu w Witebsku więźniowie dowiedzieli się o upadku Paryża i stracili nadzieję. W Rzymie w 1945 znowu spotyka mężczyznę, który im o tym opowiedział. Ten opowiada o obozie, mówi że stanął przed wyborem: swoje życie lub donos na czterech Niemców. Wybrał swoje życie i czeka, aż ktoś powie: rozumiem. Gustaw jednak nie mówi mu tego, zawiedziony mężczyzna opuszcza swojego rozmówcę.
Autorem wpisu jest Kania Malutka