Autorstwo oraz miejsce powstania pieśni jest nieznane. „Bogurodzica” została skomponowana jako pieśń rycerska i była np. śpiewana przez polskie rycerstwo podczas bitwy pod Grunwaldem. Utwór był również śpiewany podczas koronacji królów. „Bogurodzica” stanowi jeden z najważniejszych zabytków języka polskiego ze względu na zastosowane archaizmy np. Bogien sławiena, zwolena czy przebyt.
Tekst oraz opracowanie utworu
Bogurodzica, dziewica, Bogiem sławiena Maryja!
U twego syna, Gospodzina, matko zwolena Maryja!
Zyszczy nam, spuści nam.
Kirielejson.
Twego dziela Krzciciela, bożyce,
Usłysz głosy, napełni myśli człowiecze.
Słysz modlitwę, jąż nosimy,
A dać raczy, jegoż prosimy,
A na świecie zbożny pobyt,
Po żywocie rajski przebyt.
Kirielejson.
Nas dla wstał z martwych syn boży,
Wierzyż w to człowiecze zbożny,
Iż przez trud Bog swoj lud
Odjął diablej strożej.
Przydał nam zdrowia wiecznego,
Starostę skował pkielnego,
Śmierć podjął, wspominął
Człowieka pirwego.
Jenże trudy cirzpiał zawiernie,
Jeszcze był nie prześpiał zaśmierne,
Aliż sam Bog z martwych wstał.
Adamie, ty boży kmieciu,
Ty siedzisz u Boga [w] wiecu,
Domieściż twe dzieci,
Gdzie krolują anjeli.
Tegoż nas domieściż, Jezu Kryste miły,
Bychom z Tobą byli,
Gdzież się nam radują szwe niebieskie siły.
Była radość, była miłość, było widzienie tworca
Anjelskie bez końca,
Tuć się nam zwidziało diable potępienie.
Ni śrzebrzem, ni złotem nas diabłu odkupił,
Swą mocą zastąpił.
Ciebie dla, człowiecze, dał Bog przekłoć sobie
Ręce, nodze obie.
Kry święta szła z boka na zbawienie tobie.
Wierzyż w to, człowiecze, iż Jezu Kryst prawy,
Cirpiał za nas rany,
Swą świętą krew’ przelał za nas krześcijany.
O duszy o grzeszne sam Bog pieczą ima,
Diabłu ją otyma,
Gdzie to sam kroluje, k sob[ie] ją przyma.
Maryja dziewice, prośmy synka twego
Krola niebieskiego,
Haza nas huchowa ote wszego złego.
Amen tako Bog daj,
Bychom szli szwyćcy w raj.
„Bogurodzica” jest pieśnią modlitewną, w której podmiot zbiorowy w pierwszej strofie zwraca się do Matki Boskiej. W tekście jest ujęta zasada teologiczna o dziewictwie Maryi. Podmiot zwraca się z prośbą do Bogurodzicy, by spełniła ludzkie prośby i zesłała na nich łaski. Matka Boska jest tutaj orędowniczką ludzi i pośredniczką między nimi a Bogiem.
W drugiej stronie adresatem jest Chrystus, który jest proszony o to, by za pośrednictwem Jana Chrzciciela spełnił prośby ludzi. Podmiot zbiorowy w tej strofie prosi go o dobre życie oraz zbawienie. W utworze tym mamy do czynienia z deesis czyli wzorcem ikonograficznym charakterystycznym dla kościoła wschodniego, w którym występuje Matka Boża, Jezus Chrystus i Jan Chrzciciel.
W kolejnych strofach dowiadujemy się o cierpieniach Jezusa, który został ukrzyżowany za grzechy ludzkie lecz pokonał śmierć i zmartwychwstał. W ostatniej zwrotce ponownie następuje zwrot do M Bogurodzicy jako matki Chrystusa. Do jej syna zanoszone są prośby i to on uchowa ludzkość od zła, co umożliwi ludziom zaznać szczęścia w raju.