Potop Henryka Sienkiewicza jest środkową częścią w Trylogii. Obok „Ogniem i mieczem” oraz „Pana Wołodyjowskiego” opisują ważne wydarzenia w historii Polsce i w zamyśle autora służą pokrzepieniu serc. Sam „Potop” zaliczany jest do jednej z najważniejszych książek w dorobku Sienkiewicza, jak również literatury polskiej. Nic więc dziwnego, że nie mogło zabraknąć „Potopu” w naszym zbiorze opracowań lektur do matury.

Opracowanie lektury maturalnej czyli co wiedzieć się powinno o „Potopie”

– „Potop” wydany został w 1886 roku i opowiada o potopie szwedzkim, który miał miejsce w latach 1655-1657. W tych też latach rozgrywa się akcja powieśc.

– Jest to przykład powieści historycznej, w których bohaterowie fikcyjni mieszają się z historycznymi, niektóre wydarzenia miały miejsce, z tym że zostały opisane nie do końca zgodnie z faktami historycznymi.

– Powieść została zekranizowana przez Jerzego Hoffmana w 1974 roku.

– Ważnym punktem powieści jest obrona Jasnej Góry, w której Sienkiewicz stworzył mit o bohaterskiej walce Polaków.

Bohaterowie występujący w „Potopie”

Andrzej Kmicic jest potomkiem potężnego rodu szlacheckiego. Na początku opowiada się za Radziwiłłami, lubi bijatyki i posiada inne przywary typowego szlachcica. Potem jednak udowadnia swoje bohaterstwo i patriotyzm opowiadając się za Janem Kazimierzem i bohatersko walcząc w obronie Jasnej Góry. Zakochany w Aleksandrze Billewiczównej, dzięki przemianie udowadnia, że jest jej wart.

Aleksandra Billewiczówna z pochodzenia jest Litwinką. Oddana pod ich opiekę po śmierci dziadka Herakliusza, który obiecał jej rękę Kmicicowi.Początkowa zniechęcona do niego tym, że opowiadał się za Radziwiłłami, po jego bohaterskich wyczynach zgodziła się za niego wyjść.

Michał Wołodyjowski herbu Korczak zwany też Małym Rycerzem (ze względu na niski wzrost). Skupia w sobie typowe cechy Sarmaty – cnotliwość, oddanie, bohaterstwo, jest bohaterem wszystkich części trylogii, w których dzielnie walczy w różnych bitwach.

Jan Onufry Zagłoba herbu Wczele ucieleśnia rubasznego, nie stroniącego od trunków szlachcica. Jednocześnie jest pełen odwagi, służy pomocą, a w ciężkich chwilach wykazuje się pomysłowością i patriotyzmem.

Janusz Radziwiłł (młodszy) jest postacią historyczną. Żył w latach 1612-1655, piastował funkcje hetmana litewskiego, wojewody wileńskiego, starosty generalnego żmudzkiego, hetmana polnego litewskiego, podkomorzego wielkiego litewskiego i starosty kamienieckiego, kazimierskiego, sejwejskiego. W „Potopie” jest on złym bohaterem, który buntuje się przeciwko królowi i zamierza oddać się pod protektorat szwedzki. Sienkiewicz pominął jednak jego motyw obrony Księstwa Litewskiego przed Rosją.

Bogusław Radziwiłł (1620-1669) jest kolejną postacią historyczną występującą w „Potopie”. W swoim życiu również piastował wiele funkcji państwowych, a były to: książę Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego, wielokrotny poseł na Sejm Rzeczypospolitej, starosta barski, koniuszy wielki litewski, chorąży wielki litewski, feldmarszałek szwedzki, generalny namiestnik Prus Książęcych. On także jest czarnym bohaterem, który w „Potopie” został przedstawiony jako zdrajca Polski.

Z bohaterów drugoplanowych można wymienić tych fikcyjnych (Jana i Stanisława Skrzetuskich, Starego Kiemlicza i jego synów Kosmę i Damiana, Uhlika) oraz postaci historyczne (Jana Kazimierza, króla szwedzkiego Karola X Gustawa, Jerzego Sebastiana Lubomirskiego,Jana Sobiepana Zamoyskiego,Stefana Czarnieckiego).

Streszczenie wydarzeń w lekturze

1.Odczytany zostaje testament Herakliusza Billewicza, w którym przekazuje wnuczce Oleńce posiadłości Wodokt i Mitrunów. Zadecydowanie o losie wnuczki, która albo wyjdzie za Andrzeja Kmicica albo pójdzie do zakonu.

2. Andrzej Kmicic przyjeżdża do Wodokt, Oleńka zakochuje się w nim od pierwszego wejrzenia. Kmicic odwiedza również swój nowy majątek Lubicz, w którym urządza szaloną imprezę ze strzelaniną i pijatyką. Następnie urządza kulig z Wodoktów do Mitrunów i stara się zachować w tajemnicy przed Oleńką swoje ostatnie wyczyny. W czasie kuligu dostaje wiadomość o pożarze w Upicie, gdzie szybko się udaje.

3. W tym czasie Pakosz Gasztowt, Kasjan i Józwa Butrymowie mówią Oleńce o wyczynach pijackich i przestępczych Andrzeja Kmicica. Towarzysz Kmicica, Zniks, musi potwierdzić te doniesienia. Do Wodokt przybywają kompanowie, którzy proszą o broń potrzebną do wyprawy do Upity. Oleńka jednak im nie daje, ruszają jednak dalej i w karczmie wywiązuje się walka z Butrymami.

4. Kmicic wraca do Oleńki z Upity i przyznaje się do popełnienia wszystkich złych czynów, kłócą się ale potem się godzą. W Lubiczu jednak odnajduje swoich martwych towarzyszy, najeżdża więc na Wołmontowicze w akcie zemsty. Zagrożony porażką ucieka do Oleńki, która go ukrywa a potem wypędza.

5. Oleńka rozdarta jest między swoimi krajanami a Kmicicem, przekonuje ich że trzeba postawić go przed sądem. Kmicic prosi o wybaczenie, jednak narzeczona mu go nie daje. W tym samym czasie widmo wojny krąży nad krajem. Ród Sapiehów i Radziwiłłów nie zgadza się ze sobą w zakresie polityki i opowiedzenia się po jednej ze stron.

6. Na linii Kmicic-Oleńka nadal gorąco. Narzeczony ją porywa do Lubicza, Wołodyjowski najpierw rozgramia kozaków Kmicica a następnie w pojedynku wygrywa z Kmicicem (bardzo znana scena z filmu :). Wołodyjowski daruje mu jednak życie a Oleńka się z tego cieszy. Wołodyjowski oświadcza się jej, jednak ona go odrzuca.

7. Na tle osobistych wydarzeń rozpoczyna się historyczny najazd Szwedów. Janusz Radziwiłl wzywa do zaciągnięcia się do wojska wszystkich szlachciców. Wołodyjowski jednak nie chce opowiedzieć się po jego stronie. Szwedzi najeżdżają w tym czasie na Wielkopolskę, jednak szlachta nie garnie się do wojny, a wojewoda poznański Krzysztof Opaliński buntuje ich przeciwko królowi. Wojska szwedzkie pod dowództwem Wittenberga przekraczają granicę polską a szlachta szybko podpisuje z nimi ugodę. Nie zgadzają się z tym jednak niektórzy dowódcy, m.in. Stanisław Skrzetuski i Władysław Skoraszewski

8. Skrzetuski przybywa do majątku Jana i Heleny Skrzetuskich we wsi Burzca i mówi im i Zagłobie o zdradzie. Mężczyżni jadą pomóc księciu Januszowi Radziwiłłowi, po drodze spotykają Wołodyjowskiego w Upicie. Jednak zawodzą się, gdyż Janusz Radziwiłł podpisuje zdradziecką umowę ze Szwedami. Kmicic wcześniej złożył przysięgę na wierność, tak więc waha się, czy się wycofać. Jednocześnie Radziwiłł przekonuje Kmicica, że jest to jedyny sposób na uratowanie Polski. Jednocześnie przetrzymuje Skrzetuskich, Wołodyjowskiego i Zagłobę w piwnicy zamku w Klejdanach. Kmicic uprasza jednak o darowanie im życia, książę wysyła ich do Birż, gdzie stacjonują Szwedzi.

9. Jednak w czasie podróży Zagłobie udaje się uciec, ściągnąć chorągwie Wołodyjowskiego i odbić pułkowników. Następnie z chorągwią ratują wieś przed Szwedami. Zagłoba chce skłócić księcia Radziwiłłów ze Szwedami wysyłając jeńców, którzy przedstawią nieco inną wersję wydarzeń.

10. Na Podlasiu powstaje konfederacja przeciwko Radziwiłłom pod dowództwem Jakuba Kmicica i Horotkiewicza. Kmicic zjawia się w Billewiczach po Oleńkę i miecznika Billewicza, nam napotyka Skrzetuskiego i resztę pułkowników, ocalają mu życie i tłumaczą, że Radziwiłł jest zdrajcą. Następnie do Klejdan zostaje zabrana Oleńka i miecznik przez księcia Radziwiłła. Kmicic ma pretensje do niego, że go oszukał. Wszyscy oni biorą udział w uczcie w Klejdanach, w czasie uczty książę otrzymuje wieści o zwycięstwie nad Janem Kazimierzem, z którego niezwykle się cieszy. Powoduje to zmieszanie i omdlenie Oleńki.

11. Kmicic zostaje wysłany z listami do księcia Bogusława Radziwiłła oraz Harasimowicza, marszałka Lubomirskiego i króla Karola Gustawa, kiedy spotyka Bogusława i Harasimowicza, oni opowiadają mu o zdradzie Radziwiłła. Kmicica to szokuje, jednak chyba im nie wierzy, bo porywa Bogusława, który jednak później ucieka.Zostaje postrzelony w policzek w trakcie ucieczki księcia Bogusława, udaje się do Soroki wyzdrowieć.

12. Kmicic jest w konfuzji i nie wie co robić. Chata,w której przybywa, zostaje ostrzelana przez Kiemliczów, którzy kiedyś należeli do watahy Kmicica. Przyłącza się do nich i zmienia nazwisko na Babinicz, udają się razem do Jana Kazimierza.W karczmie spotyka Rzędziana, z którym wspólnie walczą przeciwko laudańskim. Jednoczą się z Skrzetuskim i wybaczają sobie poprzednie zatargi.

 13. W tym czasie w Klejdanach Oleńka jest w niebezpieczeństwie, gdyż Bogusław Radziwiłł przedstawia się jako stronnik Jana Kazimierza i oskarża Kmicica o chęć zabicia króla.

14. Babinicz (wcześniej znany jako Kmicic) sprzedaje konie komendantowi patrolu szwedzkiemu, otrzymuje kwit i pod pozorem odzyskania pieniędzy rusza do Warszawy. Tam jest świadkiem poddania się szlachty pod panowanie szwedzkie. W mieście pomaga staroście sohaczewskiemu, który zostaje napadnięty przez Szwedów i Niemców.

15. Babinicz rusza do Częstochowy i przypadkiem dowiaduje się o szwedzkich planach napaści na klasztor na Jasnej Górze, ostrzega przed tym przeora ks. Kordeckiego. Przeor wykazuje jednak nieufność, ale Babinicz spowiada się u niego i rzuca klejnoty na dowód swojej bezinteresowności.

16. Klasztor przygotowuje się do obrony i odmawia poddania się Szwedom. Szwedzkim atakiem dowodzi Miller, w klasztorze odprawiają nabożeństwo, śpiewają Bogurodzicę i religijnie się motywują :-). Działa klasztorne obsługiwane m.in. przez Babinicza odpierają atak Szwedów.

17. Szwedzi świadkami cudów, w czasie których klasztor znika nad chmurami i kule szwedzkie nie powodują w nim zniszczeń. Rozpoczynają się negocjacje, Szwedzi wysyłają posłów z fałszywą informacją, że Jan Kazimierz abdykował. Potem Miller więzi posłów, jednak pod wpływem niezłomnej postawy obrońców klasztoru uwalnia ich. Kuklinowski próbuje nakłonić Babinicza do przejścia na stronę Szwedów, jednak nie udaje mu się. Babiniczowi udaje się wysadzić szwedzkie działo burzące , zostaje jednak znaleziony przez Szwedów i torturowany przez Kuklinowskiego. Na szczęście zostaje uwolniony przez Kiemliczów i mści się na Kuklinowskim.

18. Szwedzi w końcu wycofują się na Boże Narodzenie, Babinicz namawia Jana Kazimierza do powrotu do kraju. Ten się zgadza, w czasie podróży udaje się uniknąć napaści na króla. Jednak później także czekają pułapki, np. atakujący Szwedzi w wąwozie. Także dzięki góralom udaje się przetransportować króla. Babinicz zdradza Janowi Kazimierzowi swoje nazwisko i swoje dotychczasowe losy.

19. Jan Kazimierz zostaje przyjęty na uczcie przez  marszałka koronnego Jerzego Lubomirskiego. Zawiązuje się konfederacja tyszowicka przeciwko Szwedom i  Radziwiłłom. Z kolei pod Tykocinem wojska Sapiehy oblegają księcia Janusza Radziwiłła. Udaje się Szwedów wysadzić w powietrze a Janusz Radziwiłł ponosi śmierć.

 20. Jan Kazimierz ślubuje wierność Maryi Pannie we Lwowie, następnie mówi Wołodyjowskiemu o dzielności Kmicica. Babiniczowi powierza dowodzenie Tatarami, odsyła też Sorokę do Oleńki. Sam Babinicz udaje się do Zamościa i zostaje przyjęty przez Jana Zamoyskiego. Spotyka się z wdową po Jeremim Wiśniowieckim oraz jej synem Michałem (późniejszym królem Polski). Spełnia jej prośbę i ratuję Annę Borzobohatą-Krasieńską.

21. Babinicz udaje się do Sapiehy, który zostaje mianowany przez króla wojewodą wileńską. Udaje się tam wysłać Anusię, jednak Bogusłam Radziwiłł ją porywa. Babinicz znika na wiele dni, w tym czasie Sapieha niepokoi się i obawia się jego zdrady. Jednak Babinicz przysyła jeńców z wojsk księcia Bogusława i wprowadza chaos w jego wojskach. Sapieha nie godzi się na układ z Bogusławem.

22. Bogusławowi udaje się schwytać Sorokę, Kmicic wyrusza w celu uwolnienia jego i udaje mu się to. Kmicic z Tatarami walczy przeciwko wojskom Bogusława, które rozgramia. W tym samym czasie wojska Karola Gustawa poruszają się w głąb kraju i dokonują nieudanego ataku na Zamość. Patrol wojsk Szwedzkich zostaje rozgromiony przez wojska Wołodyjowskiego, a w pojedynku sam Mały Rycerz pokonuje pułkownika Kannenberga.

23. Dzięki drobnemu podstępowi Zagłobie i Skrzetuskiemu udaje się przekonać Lubomirskiego do przyłączenia się do wojsk Czarnieckiego. Wojska Czarnieckiego atakują Karola Gustawa na plebanii w Rudniku, król szwedzki ucieka jednak i rusza za nim w pościg Roch. Wojska szwedzkie zostają też wyparte z Sandomierza, jednak udaje im się wysadzić zamek.

24. Rozpoczyna się pasmo sukcesów Polaków, Rocha Kowalskiego uwalnia poselstwo Zagłoby, Kmicica i Wołodyjowskiego. Polacy wygrywają nad Pilicą, uwalniają Lublin i pod Warszawą urządzają ucztę, po pewnym czasie zjawia się Jan Kazimierz i rozpoczyna się atak na Warszawę. Kmicic zdobywa szaniec i zaczyna ostrzeliwanie Warszawy.

25. Kettling opowiada o losach Oleńki w Taurogach, do której zalecał się Bogusław Radziwiłł, jednak ona odkryła, że jest on zwolennikiem Szwedów. Oleńka odrzuca jego oświadczyny, choć ten dalej próbuje zmusić ją do ślubu. Kettling nie pomaga Oleńce uciec, jednak do Taurogów przybywa Anusia i panny się zaprzyjaźniają.  Anusia próbuje uciec ze służącym.. Wracając do poważnych tematów,  Warszawa zostaje ostatecznie zdobyta i zostaje podpisana ugoda ze Szwedami.

26. Wittenberg zostaje odesłany do Zamościa, natomiast Kmicic próbuje przedostać się do Prus Książęcych i Litwy, gdzie niszczy posiadłości elektorskie z Tatarami. Z Zagłobą i Wołodyjowskim spotyka się pod Ostrołęką, gdzie stacjonują wojska Gosiewskiego. Wojska polskie przegrywają trzydniową bitwę z Karolem Gustawem pod Warszawą. Roch Kowalski ginie, Kmicic z wojskami Gosiewskiego rusza do Prus, gdzie odbywa się bitwa w Prostkach. Bogusław przegrywa w walce z Kmicicem i zostaje oddany Michałowi Radziwiłłowi.

27. Oleńka i Anusia ze służącym Braunem uciekają do partii miecznika Billewicza, Anusia wysyła list z prośbą o pomoc do Babinicza. Akurat przybywa z odsieczą, kiedy walczą z najeźdźcami. Kmicic chce ruszyć ratować Oleńkę, jednak zobowiązania wobec kraju musi spełnić.

28. Na szczęście walki się kończą a Oleńka i miecznik odbudowują Wodokty. Z Kmiciem spotyka się w kościele w Upicie, dowiaduje się o jego bohaterstwie z listu rehabilitującego od króla. Odbywają się zaręczyny Oleńki i Kmicica oraz Anusi i Wołodyjowskiego

Autorem wpisu jest Kania Malutka