„Opowieści o pilocie Pirxie” Stanisława Lema są zbiorem opowiadań science fiction. Pierwsze wydanie było w 1968 roku, choć część opowiadań została wydana wcześniej w innych tomach („Inwazja z Aldebarana”, „Noc księżycowa”, „Polowanie”). W każdym z opowiadań głównym bohaterem jest Pirx, pilot, który następnie zostaje przeszkolony na dowódcę statków kosmicznych. Opowiadania skupiają się na problematyce zetknięcia człowieka z maszyną, zależności między nimi i ewentualnych niebezpieczeństwach. Kontynuacja przygód pilota Pirxa została opisana w powieści „Fiasko”.
Streszczenie „Opowieści o pilocie Pirxie” Stanisława Lema
Test
Pirx jest kadetem, który kończy 4-letni kurs dla kosmonautów. Bierze udział w pierwszym samodzielnym locie, dzięki któremu ma przygotować się do egzaminów końcowych. W drugiej rakiecie leci najlepszy na kursie kadet Boerst. Pirx ma za zadanie przeprowadzić manewr zejścia z orbity w towarzystwie dwóch innych statków. W trakcie lotu w kabinie pilota pojawiają się muchy, które doprowadzają do zwarcia instalacji elektrycznej. To uniemożliwia Pirxowi sterowanie statkiem, który szybko zbliża się do księżyca i coraz bardziej staje się realna groźba uderzenia w niego. Pirx chce wyłączyć obwód ze zwarciem, jednak zauważa że w rakiecie brakuje klucza do kasetki z przełącznikami obwodów. Awarii ulega również mechanizm podnoszenia ochronnego pęcherza wokół fotela pilota, przez co Pirx nie jest w stanie dostać się do miejsca zwarcia i usunąć zwęglonej muchy. Pirx decyduje się na użycie awaryjnych sterów, dzięki czemu zwęglona mucha odpada a pilot może przejąć kontrolę nad rakietą i uniknąć zderzenia z Księżycem. Pirx bezpiecznie ląduje na Księżycu i zbiera się do powrotu na Ziemię, wtedy z kabiny wychodzi egzaminator Szef, który mówi Pirxowi, że zaliczył test z radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Na Księżycu Pirx z Szefem zauważają, że sanitariusze z sąsiedniego statku wyprowadzają Boersta, który nie zdał egzaminu.
Patrol
Pirx uzyskał dyplom i został pilotem służby patrolowej. Do jego zadań należało nadzorowanie odległych sektorów Układu Słonecznego i wykrywanie niebezpieczeństw np. meteorów. Pewnego dnia ze swoich lotów patrolowych nie wraca Thomas, ani Wilmer. Władze rozpoczynają śledztwo, które jednak nic nie wykrywa. Pirx zostaje również skierowany na lot patrolowy w te okolice. W pewnym momencie natrafia na dziwne światełko na ekranie radaru, które zaczyna ścigać. W końcu daje za wygraną, gdyż domyśla się, że to światełko było przyczyną zaginięcia pilotów. Wraca do Bazy i bada to zjawisko. Okazuje się, że tajemnicze światełko jest rezultatem defektu ekranu, który wywołuje u pilota atak podobny do epileptycznego, nazwany zespolonym syndromem ataktyczno-katatoniczno-klonicznym Nuggelheima. Pirx dzieli się swoim odkryciem z przełożonymi, jednak nie zostaje to docenione.
Albatros
Pirx wraca z Marsa na Ziemię statkiem Tytan, który jest luksusowym statkiem pasażerskim. W czasie lotu Pirx zauważa zmianę kursu i udaje się do sterowni, by sprawdzić co się dzieje. Okazało się, że Tytan odebrał radiotelegraficzny przekaz od innego statku, Albatrosa. Załoga tamtego jest w niebezpieczeństwie, gdyż Albatros ma awarię reaktora i grozi mu wybuch. Poza Tytanem również kilka innych statków rusza na pomoc Albatrosowi, jednak nie udaje się im pomóc i stają się świadkami katastrofy.
Terminus
Pirx obejmuje dowództwo na starym statku Błękitna Gwiazda. Podczas przeglądania dokumentów odkrywa, że statek nazywał się wcześniej Koriolan i uległ zniszczeniu przez meteory 19 lat temu. Jednak wrak statku zostaje odnaleziony i wyremontowany. Na Błękitnej Gwieździe przebywa robot Terminus, który przeżył tamtą katastrofę i wspomina ją i załogę, którą zmarła. Pirx odkrywa, że robot podczas pracy wystukuje rozmowy załogi i w ten sposób możliwa jest próba nawiązania kontaktu ze zmarłymi. Jednak są to jedynie specyficzne zakłócenie w pracy robota, więc Pirx wnioskuje o złomowanie Terminusa.
Odruch warunkowy
Pirx w szkole pilotów osiąga dobry wynik w teście oceniającym odporność psychiczną. Test polega na leżeniu w słonej wodzie z maską zasłaniającą oczy i zatykającą uszy. Dzięki temu Pirx dostaje się na praktykę przeddyplomową w stacji na Księżycu. Wcześniejsza załoga ginie w tajemniczych okoliczności, na szczęście Pirxowi udaje się ocalić i poznać przyczynę śmierci poprzedniej załogi.
Polowanie
Pirx zostaje dowódcą nowoczesnego statku kosmicznego i przeprowadza misję na Księżycu. Tam jeden z robotów górniczych uległ zniszczeniu przez meteory i przez to buntuje się i atakuje pojazdy ludzi. Pirx z innymi osobami próbuje unieszkodliwić robota. W czasie akcji Pirx staje w pojedynku z maszyną. Przeciwnicy zastygają w bezruchu, wtedy skała obok Pirxa zostaje trafiona przez pojazd ludzi, robot odpowiada na ogień a Pirx wykorzystuje ten moment i z lasera niszczy robota. Dopiero później okazało się, że załoga pojazdu pomyliła Pirxa z robotem i do niego strzelała. Robot więc ocalił Pirxa, przez co pilot zaczyna mieć wyrzuty sumienia.
Wypadek
Pirx podczas pobytu na stacji badawczej poza Układem Słonecznym rozwiązuje zagadkę zniknięcia robota Aniela. Okazuje się, że Aniel z własnej woli podjął się wspinaczki górskiej i wtedy zniknął.
Opowiadanie Pirxa
Pirx opowiada o pewnej przygodzie, podczas której miał okazję zetknąć się z obcą cywilizacją. Było to w czasie, kiedy Pirx dorabiał do pensji i holował wraki statków na Ziemię. Niestety podczas tego zajęcia, jego załoga zachorowała, zdrowy radiotelegrafista okazał się alkoholikiem, natomiast pilot inżynierem drogowym. W czasie lotu Pirx natknął się na olbrzymi statek należący do obcej cywilizacji. Zapisał parametry lotu i chciał przekazać te dane, jednak okazuje się że rejestrator był zepsuty. Wszystkie te czynniki sprawiły, że szansa na kontakt z inną cywilizacją przepadła.
Rozprawa
Komandor Pirx otrzymuje zadanie przetestowanie załogi, która składa się z ludzi oraz androidów, które znakomicie imitują człowieka. W czasie lotu android chce namówić Pirxa do wydawania błędnych poleceń, przez co ludzka załoga by zginęła. Na szczęście Pirx nie wydaje tych poleceń, dzięki czemu plan androida się nie udaje, robot zostaje zdemaskowany i Pirx go niszczy.
Ananke
Pirx przebywa na Marsie, pewnego dnia jest świadkiem katastrofy supernowoczesnego statku. Pirx wraz z komisją ma zbadać przyczyny katastrofy. Pirx odkrywa, że komputery na statku były poddawane procedurze treningu, podczas której miały do wykonania coraz trudniejsze zadanie związane z nieoczekiwanymi sytuacjami. Jak Pirx ustala, trening przeprowadzał komandor Cornelius, który był znany z przesadnego perfekcjonizmu i zajmowania się nieistotnymi drobiazgami. U komandora Corneliusa została wykryta osobowość anankastyczna, która przejawia się skrajnym dbaniem o porządek i perfekcjonizm kosztem elastyczności i efektywności. Co więcej, okazało się, że również komputery podczas tych treningów nabywały osobowości anankastycznej. Przez to doszło do katastrofy, gdyż komputery podejmowały coraz więcej nieistotnych działań a przez to przekroczyły swoją moc obliczeniową. Aby uniknąć katastrofy w przyszłości, należało zmienić oprogramowanie komputerów.