Henryk Sienkiewicz należy do najbardziej znanych i najpopularniejszych powieściopisarzy przełomu XIX i XX wieku. W 1905 został uhonorowany Nagrodą Nobla za całokształt twórczości. Jego najważniejsze dzieła to „Ogniem i mieczem”, „Potop”, „Pan Wołodyjowski”, „Quo vadis” czy „Krzyżacy”. W swoich powieściach historycznych pokazywał ważne dla Polski momenty zwycięstw, które miały podnosić ducha patriotyzmu w narodzie.
Najważniejsze informacje o „Quo vadis”
– Początkowo powieść wydawana była w odcinkach w „Gazecie Polskiej”, krakowskim dzienniku „Czas” oraz „Dzienniku Poznańskim”.
– Powieść całościowo została wydana w 1896 roku w Krakowie.
– Powieść została przetłumaczona na ponad pięćdziesiąt języków i odniosła spory sukces.
– Tytuł utworu „Quo vadis” znaczy „Gdzie idziesz?”, były to słowa, które słyszy Piotr od Chrystusa podczas ucieczki z Rzymu. Dzięki fascynacji Sienkiewicza starożytnymi klasykami oraz zwiedzaniem Rzymu, zrodziła się w nim idea napisania powieści historycznej o tamtych czasach.
– Miejscem akcji jest starożytny Rzym, możemy też określić dokładnie czas akcji, są to ostatnie sześć lat panowania Nerona, który rządził w latach 63-69 r.n.e.
– W powieści występują postacie historyczne, takie jak Neron (cesarz rzymski), Akte (wyzwolenica i kochanka Nerona), Aulus Plaucjusz (konsul, namiestnik Panonii i Brytanii), Lukan (bratanek Seneki, poeta), św. Paweł Apostoł, Petroniusz (patrycjusz rzymski, zamieszony w spisek Pizona), Pizon (konsul, przywódca spisku przeciwko Neuronowi), Seneka Młodszy (poeta, pisarz i filozof rzymski), Wespazjan (namiestnik Afryki, późniejszy cesarz rzymski), Tygellin (prefekt pretorianów) oraz inni. Z kolei bohaterami fikcyjnymi są Marek Winicjusz (patrycjusz rzymski, trybun wojskowy, który zakochuje się w Ligii i zostaje chrześcijaninem), Ligia inaczej Kallina (córka wodza barbarzyńskiego plemienia Ligów, zakładniczka Rzymu, wychowywana przez Aulusa Plaucjusza i Pomponię Grecynę), Ursus (służył matce Ligii, następnie bronił jej córki, odznaczał się potężną siłą fizyczną), Glaukus (z pochodzenia był Grekiem i lekarzem, Chilon Chilonides sprzedał w niewolę jego żonę i dzieci, później przyczynił się do jego nawrócenia, zginął na stosie), Kryspus (fanatyczny chrześcijanin, ginie na krzyżu podczas Igrzysk), Chilon Chilonides (Grek, filozof, żył z nauczania ludzi i oszustw), Germanin Gulo (niewolnik, wychowawca i nauczyciel Marka Winicjusza).
– Utwór pokazuje, że idea moralna góruje i zwycięża nad fizyczną przemocą. Powieść pokazuje również prześladowania pierwszych chrześcijan w starożytnym Rzymie.
– Na podstawie powieści postało kilka adaptacji filmowych, pierwszy w 1901, natomiast ostatnia wyreżyserowana przez Jerzego Kawalerowicza w 2001 roku.
Streszczenie wydarzeń w powieści „Quo vadis”
1. Do Petroniusza, zmęczonego po wieczornej uczcie u Nerona, przybywa bratanek Marek Winicjusz. Winicjusz mówi wujowi, że zakochał się w Ligii, wychowanicy Aulusa Placjusza. Petroniusz obiecał wstawić się za nim u Aulusa Placjusza, by mógł wydać mu Ligię.
2. Petroniusz wraz z Winicjuszem ruszyli do domu Aulusa. Winicjusz opowiadał wujowi, że dziewczyna kreśliła znak ryby. W domu Aulusa Petroniusz rozmawiał z Pomponią i Aulusem, natomiast Winicjusz poszedł spacerować z Ligią. Podczas spaceru mężczyzna wyznał dziewczynie swe uczucia. Petroniusz w rozmowie z gospodarzami dowiaduje się, że są oni wyznawcami jedynego Boga.
3. Petroniusz odradził Winicjuszowi pojąć Ligię za żonę i powiedział, że zna inny sposób na to, by był z ukochaną. Następnego dnia Petroniusz udał się na Palatyn, by spotkać się z Neronem.
4. Po trzech dniach do domu Aulusa przybyli żołnierze z rozkazem doprowadzenia Ligii na dwór cesarza. Wraz z Ligią udał się Ursus. Aulus i Pomponia wiedzieli, że zebranie Ligii jest sprawką Petroniusza. Aulus próbował prosić o łaskę u Nerona, ale nie został wpuszczony do niego, udał się więc do Seneki. Filozof powiedział mu jednak, że jest w niełasce u Nerona i nie ma na niego wpływu. Aulus udał się do domu Petroniusza, gdzie zastał Winicjusza, który utwierdził go w przekonaniu, że młodzieniec nie ponosi winy za porwanie Ligii.
5. Winicjusz był zły na Petroniusza, ten jednak wytłumaczył mu, że przez pewien czas Ligia zostanie na dworze pod opieką Akte i nic tam jej nie grozi. Tymczasem Akte ubiera i przygotowuje Ligię na ucztę u Nerona.
6. Ligia jest oszołomiona przepychem uczty u Nerona. U jej boku zasiada Winicjusz, który wyznaje jej swą miłość. Neron przypatruje się dziewczynie, jednak zgadza się z Petroniuszem, że „za wąska w biodrach”. Podczas uczty Neron śpiewał, później goście coraz bardziej się upijali. Również Winicjusz, upity winem, zaczął całować Ligię. Dziewczynę próbowała uratować Akte, w końcu pojawił się Ursus i wyrwał Winicjuszowi Ligię z objęć.
7. Ligia chciała z Ursusem uciec, jednak Akte przestrzegła ich, by nie uciekali do domu Aulusa, gdyż zgubi to jej przybranych rodziców. Wieczorem Ligia i Akte spotkały Poppeę i Ligia prosi ją o wstawiennictwo u cezara.
8. Kiedy Ligia była niesiona do domu Winicjusza, na jej lektykę napadł Ursus wraz z chrześcijanami, którzy zabili jednego z niewolników i porwali dziewczynę. Winicjusz, gdy się o tym dowiedział, był wściekły.
9. Winicjusz udał się do domu Cezara, gdyż myślał że to on ją uprowadził. Na miejscu Akte wytłumaczyła mu, że Ligia z Ursusem zaplanowali to porwanie. Radzi Markowi nie zawiadamiać cesarza, tylko samemu jej szukać. Mówi mu też, że Ligia go kocha, jednak nie chce być jedynie jego nałożnicą.
10. Marek Winicjusz rozmawia z Petroniuszem, który radzi mu wziąć inne kobiety na pocieszenie. Podsuwa mu też Eunice, jednak ta się wzbrania, co interesuje Petroniusza. Eunice sprowadza do Petroniusza Chilona Chilonidesa, który obiecuje odnaleźć dziewczynę. Chilon na płaszczu dziewczyny rozpoznaje znak ryby czyli chrześcijan.
11. Tymczasem córka Nerona umiera, za co Neron oskarża Petroniusza. Ten jednak wybrnął z sytuacji i uratował siebie oraz Aulusów i Ligię.
12. Chilon wchodzi w środowisko chrześcijan, gdyż u nich może znaleźć Ligię. Aby zdobyć ich zaufanie, pomaga im finansowo z pieniędzy Petroniusza. Tymczasem w Rzymie zjawia się Glaukus, którego Chilon kiedyś sprzedał jako niewolnika i teraz obawia się, że ten go zabije. Planuje wynająć płatnego zabójcę a Winicjusz mu w tym pomaga. Jednocześnie Chilon mówi Ursusowi że Glaukus jest zdrajcą, który chce zdradzić chrześcijan.
13. Winicjusz planuje podczas nabożeństwa chrześcijan zabrać Ligię do swojego domu. W obawie przed Ursusem, wynajmuje gladiatora Krotona. Podczas nabożeństwa Winicjusz jest zaskoczony nauczaniem Piotra, który każe wyrzec się zbytków. Po nabożeństwie Chilon, Marek Winicjusz i Kroton udają się za Ligią i Ursusem do ich domu. Tam, w bójce Ursus zabija Krotona, Winicjusz pod wpływem uderzenia mdleje, natomiast Chilonowi udaje się oddalić.
14. Winicjuszem opiekuje się Glaukus oraz Ligia. Marek zeznaje, że to on zabił Krotona w obronie własnej i Ursus jest niewinny. Wzywa też Chilona, przez co Glaukus rozpoznaje swojego oprawcę, jednak przebacza mu. Winicjusz widzi tą dobroć i pokorę zaczyna zastanawiać się nad naukami tej religii. Kiedy Ursus opiekuje się Markiem, opowiada mu o Ligii i jej ludzie.
15. Miłość Marka do Ligii jest coraz bardziej szlachetna, również dziewczyna zakochuje się w nim. Po powrocie do domu rozmyśla o nowej religii i chce przyjąć chrzest, jednak Glaukus odradza mu to mówiąc, że nie jest to sposób na zdobycie Ligii. Marek ma ciągle wątpliwości, czy podoła naukom religii.
16. Neron wraz z Petroniuszem wracają do Rzymu i wuj wysyła lektykę po Winicjusza. Podczas spotkania Marek dowiaduje się, że Petroniusz odkrył prawdziwą miłość w Eunice i dał jej wolność. Opowiada wujowi o chrześcijanach i ich naukach.
17. Petroniusz i Winicjusz uczestniczą w kolejnej uczcie Nerona. Obaj jednak są oporni na wdzięki kobiet, gdyż kochają inne. Marka próbuje uwieść Poppea, która chce się zemścić na Neronie. W końcu Winicjusz wychodzi wzburzony z uczty krzycząc, że ma dość wina, rozpusty i cezara. Petroniusz obawia się o Winicjusza, który się zmienił. Problemem może być też Poppea, która może się zemścić.
18. Winicjusza odwiedza Chilon, który obiecuje mu doprowadzić go do Ligii. W pierwszej chwili młodzieniec się oburza i każe go wychłostać, jednak przystaje na jego propozycję. Chilon zabiera go do domu obok domu Miriam, gdzie Winicjusz zastaje apostołów Piotra i Pawła z Tarsu oraz lekarza Glaukusa. Młodzieniec opowiada im o swoich rozterkach względem chrześcijaństwa oraz swojej miłości do Ligii. Piotra ucieszyło to i kazał postać po Ligię. Apostoł pobłogosławił ich uczucie i Lidia zgodziła się zostać żoną Marka.
19. Wieczorem Marek spotyka Petroniusza i opowiada mu, że jest narzeczonym Ligii. Z ekscytacją opowiada też o chrześcijaństwem, które go coraz bardziej przekonuje.
20. Neron wyjeżdża do Ancjum i Winicjusz jest zmuszony z nim jechać. W czasie pobytu w Ancjum, Winicjusz pisze listy do Ligii, w których zapewnia o swej miłości i mówi, że Neron planuje spalić Rzym, gdyż nigdy nie widział płonącego miasta. Tymczasem Petroniusz zdobywa coraz większe zaufanie Nerona, który to opowiada mu o swych tajemnicach. Petroniusz wstawił się też w sprawie Winicjusza u cezara i ten zgodził się na wyjazd Winicjusza do Rzymu i wzięcie ślubu z Ligią.
21. Tymczasem rozkaz spalenia Rzymu został już wydany i miasto płonie. Winicjusz pędzi do miasta, niepokojąc się o Ligię. Na Zatybrzu szaleje ogień, jednak Marka pociesza że dom Ligii stoi pusty, gdyż to znaczy że jest bezpieczna z Ursusem. Marek spotyka Chilona, który prowadzi go do apostoła Piotra, który udziela Winicjuszowi chrztu.
22. Do Rzymu przybywa Neron, który chce podziwiać płonące miasto, jednak napotyka na rozwścieczony tłum. Petroniusz przekonuje zebranych, że jutro będzie rozdawany chleb i wino. Tigellin widząc że ludzie się buntuje, podpowiada Neronowi, by zrzucić winę na chrześcijan. Petroniusz słysząc to, rusza do Winicjusza, by go ostrzec.
23. Neron posłuchał Tigelina i każe uwięzić wszystkich chrześcijan, trwają też przygotowania do igrzysk, podczas których będą zabijani chrześcijanie.
24. Winicjusz nie zdążył uratować Ligii i zostaje ona uwięziona. Próbuje przekupić strażników czy uzyskać pomoc u Rufiusa, syna Popeei, jednak to nic nie dało. Tymczasem igrzyska się rozpoczynają, Ligia choruje więc na razie nie uczestniczy w igrzyskach.
25. Podczas igrzysk publiczność dziwi się, że chrześcijanie idąc na śmierć nie boją się i wychwalają swojego Boga. Najpierw gladiatorzy zabijali chrześcijan, następnie rozszarpywały ich dzikie zwierzęta. W kolejnych „rozrywkach” chrześcijanie mieli być żywymi pochodniami. Tymczasem Winicjusz planuje zatrudnić się przy wynoszeniu zmarłych i porwać Ligię w trumnie. Jednak Ligię przeniesiono do innego więzienia i plan się nie udaje.
26. Chilon chodząc z Neronem i oglądając z bliska płonących chrześcijan zauważa Glauka. Chilona przeraża to, prosi lekarza o przebaczenie i je uzyskuje. Następnie wykrzykuje, że to Neron rozkazał spalić Rzym i wzburzony odchodzi. Potem zostaje ochrzczony przez Pawła. Następnego dnia ludzie Tigellina go zabierają, torturują by przyznał się do winy i zawisa on na krzyżu. Neron dla Chilona zaplanował rozerwanie przez niedźwiedzia, jednak zwierze go oszczędza.
27. Winicjusz zrozpaczony jest na trybunach i obserwuje igrzyska. Widzi jak na arenie pojawia się Ursus i byk, do którego pleców przywiązana jest Ligia. Po wyczerpującej walce Ursus skręca kark zwierzęciu, co wzbudza radość tłumu. Neron zachęcony przez Petroniusza ułaskawia Ursusa i dziewczynę.
28. Wtedy Winicjusz wskakuje na arenę i zabiera Ligię do domu. Tam opiekuje się nią troskliwie. Tymczasem Petroniusz wyjeżdża z cezarem do Achai, jednak jego wpływ jest coraz mniejszy na Nerona, gdyż ten słucha Tigellina.
29. Apostoł Piotr ucieka z Rzymu, jednak po drodze spotyka Chrystusa, przez co Piotr wraca do Rzymu. Piotr i Paweł zostają pojmani i skazani na śmierć. Neron tymczasem odkrywa spisek Pizona i straceni zostają najbliżsi doradcy cesarza. Petroniusz otrzymuje list od Winicjusza, z którego dowiaduje się, że żyją spokojnie na Sycylii.
30. Niedługo potem Petroniusz otrzymuje wyrok skazujący go na śmierć. W czasie uczty Petroniusz czyta swój list do Nerona, w którym wyśmiewa Nerona, jego śpiew i talenty artystyczne. W końcu otwiera sobie żyły i umiera wraz z Eunice,która również popełnia samobójstwo.
31. W Epilogu dowiadujemy się że Neron przebywa w Grecji, gdzie dowiaduje się o buncie w Rzymie. W czasie jego nieobecności Galba zostaje okrzyknięty cezarem i Neron chroni się w willi zaufanego poddanego. Neron wie, że musi popełnić samobójstwo, jednak tchórzy przed tym. W końcu Epafrodyta popycha jego rękę i cesarz ginie. Wierna Akte pali ciało Nerona na stosie.