Miron Białoszewski był polskim poetą, prozaikiem oraz aktorem teatralnym. W czasie wojny uczestniczył w powstaniu warszawskim, po kilkudziesięciu lat spisał swoje wspomnienia w książce „Pamiętnik z powstania warszawskiego”. Książkę zaczął pisać w 1967 roku a wydano ją w 1970 roku. Jest ona opisem walk trwających od 1 sierpnia do 9 października 1944 roku. Autor posługuje się prostym językiem, sporo w nim jest powtórzeń i wtrąceń a nawet pewnego chaosu narracyjnego. Dzięki temu, że przedstawia wydarzenia w ten sposób i w czasie teraźniejszym, czytelnik ma wrażenie realności opisywanych wydarzeń.
Autor nie mitologizuje powstania, brak tu patosu czy heroicznej walki, jest raczej opis tego, jak degradują się formy współżycia ludzi i jak zmienia się życie zwykłych ludzi oraz żołnierzy. Jest to raczej opowieść o tym, jak starano się w różnych sytuacjach zachować normalność i żyć tak, jak przed wojną. Białoszewski sporą część poświęcił ludności cywilnej, która również bohatersko znosiła powstanie i pomagała powstańcom w różny sposób.
Streszczenie wydarzeń w lekturze
1. Narrator mówi o przygotowaniach do godziny „W”, która ma się odbyć o 17. Jednak wcześniej też się zdarzały napaści na Niemców. Autor przebywał z koleżanką Ireną i kolegą Staszkiem w mieszkaniu. Zasypiają a w oddali słychać strzały i wybuchy.
2. Ludność cywilna pomaga budować barykady, powstańcy kują piwnice i podziemne korytarze. Na Woli Ukraińcy walczą po stronie Niemców.
3. W domu narratora mieszkała do niedawna Babu Stef, Żydówka, która była ich sublokatorką. Babu Stef udawała Niemkę i przejęła nazwisko zmarłej Zofii Romanowskiej. Któregoś dnia dostała się do więzienia przez to, że ktoś podrzucił żydowską opaskę do jej torebki. Po pewnym czasie została odbita przez powstańców.
4. Miron wraz z Swenem, Haliną, Ireną i Staszkiem robili wieczorek patriotyczno-literacki, podczas którego wystawiali „Wesele” Wyspiańskiego.
5. Są problemy z jedzeniem i jest ono racjonowane na kartki. Autor opisuje również zniszczenia miasta i miejsc, które dotąd miał przyjemne wspomnienie a obecne są pełne trupów i zniszczeń.
6. Ludzie schodzą do piwnic, gdzie są stłoczeni i nasłuchują odgłosów bomb. Jednocześnie ludzie ciągle kopią nowe piwnice oraz przejścia między nimi.
7. Miron chce dostać się na Rybaki z Ireną, gdzie jest ich przyjaciel Swen. Po dostaniu się tam stwierdzają, że panuje tam większy spokój niż w ich dzielnicy. Docierają do nich gazetki powstańcze wydawane przez AK i AL.
8. W trakcie powstania kobiety gotują w prowizorycznych kuchniach, natomiast mężczyźni i dzieci biegają po jedzenie i wodę. Ostrzał miasta ciągle trwa.
9. W połowie sierpnia w rękach powstańców jest większość Mokotowa, Żoliborza, Czerniakowa, Powiśle, Śródmieście. Rodzina Mirona i Swena w połowie powstania postanawia przenieść się do piwnic, gdzie schroniła się już ciotka Trocińska. 15 sierpnia Rosjanie zdobywają Pragę, jednak dalej nie idą i na Wiśle zatrzymuje się front wschodni, powstańcy są zostawieni sami sobie.
10. Alianci zrzucają broń dla powstańców, jednak tylko niewielka ich część dociera do walczących. Siostry po bombardowaniu klasztoru rozdają jedzenie i zwierzęta dla cywili i stają się sanitariuszkami.
11. W schronach nadzieja jest coraz mniejsza i część kobiet chce przerwania powstania. Bombardowania trwają cały czas i ludzie próbują je jakoś przeżyć.
12. Jedzenia jest coraz mniej i rodziny jedzą już tylko jeden, skromny posiłek dziennie. Miron porównuje Warszawę z Jerozolimą, o którą walczą pokolenia i od której odwraca się Bóg, niczym od starożytnych Izraelitów.
13. Autor opowiada, jak powstańcy wrócili do swojej kryjówki po walce i w nocy spadł na nich pocisk. Z budynku uratowało się jedynie pięć osób. Później uczestniczył on w wydobywaniu spod gruzów ciał tych żołnierzy.
14. 1 września Miron wspomina wybuch wojny. Tego dnia ogłoszono kapitulację Starówki.
15. Miron wraz ze Zbyszkiem i Swenem zgłosili się do pomocy przy transporcie rannych kanałami do Śródmieścia. Rodziny żegnają chłopaków z czułością, na autorze robi to wielkie wrażenie.
16. Ranny, którego mają przetransportować ze Zbyszkiem i Swenem, jest postrzelony w dziewięciu miejscach. W kanałach zastają oni sporo ludzi, którzy również przemieszczają się do Śródmieścia z rannymi lub uciekając. Kiedy wychodzą z kanału, rannego zabierają sanitariuszki.
17. Miron, Swen i Zbyszek udają się do ojca Mirona. Okazuje się, że śpią oni w mieszkaniu i panują tu w miarę normalne warunki, jest jedzenie, woda i świeże ubrania. Od ojca, Zenka z AK i Zochy dowiadują się, gdzie przebiega front i gdzie jest dowództwo AK. W Śródmieściu jest wojskowa dyscyplina, trzeba znać hasła by przejść, cywile są zatrudniani do prac publicznych, po zmroku wszyscy są legitymowani.
18. Niemcy zbombardowali Wolę, Starówkę i inne dzielnice. Opowiadane są historie o bohaterskich czynach Polakach, wśród których również dzieci skutecznie walczą.
19. Miron i Swen chorują na biegunkę i wymioty. Zostają oni w mieszkaniu mimo bombardowań. Narrator opowiada o swoim ojcu, który podczas okupacji zajmuje się fałszowaniem niemieckich dokumentów.
20. 4 września powstańcy tracą Powiśle, po dwóch dniach wszyscy postanawiają przenieść się na Nowogrodzką do kolegi ojca, gdzie jest spokojniej. Przedtem Miron z ojcem odwiedza znajomych na Żurawiej i Wilczej. Większość osób angażuje się w powstanie w ten czy inny sposób, Jadwiga szyje mundury dla żołnierzy, Danka jest łączniczką w AK.
21. Po kilku dniach ukrywają się wszyscy w piwnicy, gdyż w mieszkaniach jest zbyt niebezpiecznie. Podczas wypraw po wodę czy żywność, Miron spotyka różnych znajomych: słynną Wawę, Wojciecha Bąka, Frania hrabiego Ż., Leonarda.
22. W nocy 9/10 września rozpoczął się pierwszy nalot Sowietów na Niemców. Słychać też odgłosy walk między hitlerowcami i Rosjanami na Pradze, skąd Niemcy ustępują. Nalot Amerykanów z dostawą trafia niestety na stronę niemiecką.
23. W trakcie mieszkania w piwnicach nieraz wybuchają sprzeczki i kłótnie między ludźmi, również w rodzinie Mirona wybuchają konflikty. Miron dowiaduje się potem, że mamę i Stefę złapali Niemcy i wywieźli na roboty do Pruszkowa, następnie do Głogowa.
24. 23 września pada dzielnica Czerniaków i Powiśle południowe, 27 września Mokotów, 30 września Żoliborz. Stan ludności cywilnej, zarówno psychiczny jak i fizyczny, jest coraz gorszy.
25. 2 października ogłoszono kapitulację i odgłosy walki cichną. Powstańcy składają broń i ludność cywilna ma opuścić miasto do 9 października. Ludzie wychodzą z piwnic, panuje wśród nich rezygnacja, wszyscy boją się wywiezienia do obozów koncentracyjnych. Większość z nich trafia na roboty do Rzeszy lub Guberni.
26. Miron opowiada, jak przypadkiem w pewnej wsi odnalazł się Swen wraz z rodziną – mamą, ciotką Uff, Celiną, Lusią i panią Rym.
27. Miron, jego ojciec, Zocha i Halina zostają przewiezieni do przejściowego obozu w Pruszkowie. Następnie dostają się oni do obozu w Łambinowicach na Dolnym Śląsku. W obozie są jeńcy różnych narodowości. Z Łambinowic Miron z ojcem wybierają Opole, z którego chcą przedostać się do Częstochowy. Halina decyduje się na Wiedeń. Miron z ojcem dostają się do Częstochowy 11 listopada, gdzie jest Swen ze swoją mamą. Do Warszawy powraca w lutym 1945 roku.