Powieść „Sposób na Alcybiadesa” została wydana w 1964 roku. Na jej podstawie nakręcono serial telewizyjny pod tym samym tytułem oraz film „Spoona”. Autorem powieści jest Edmunt Niziurski, który jest znany również z książek „Księga urwisów”, „Niewiarygodne przygody Marka Piegusa”, „Awantura w Niekłaju” czy „Jutro klasówka”. Akcja powieści „Sposób na Alcybiadesa” rozgrywa się w męskiej szkole jedenastoletniej im. Lindego w Warszawie. 

Krótkie streszczenie książki „Sposób na Alcybiadesa”

1. Marcin Ciamciara przy okazji przeglądania zeszytów z podstawówki zauważa spis wydatków i pozycję SPOONA, przy tej okazji zaczyna wspominać historię z tym związaną. Zaczyna od wizyty uczniów w gabinecie dyrektora. On sam wraz z kolegami Zasępą, Słabiszewskim i Pędzlem dostają burę za bezczeszczenie honoru szkoły, która ma tradycje sięgające Komisji Edukacji Narodowej. Po odejściu wychowawczyni pani Likowskiej, uczniowie 8a byli traktowani ulgowi, gdyż grono pedagogiczne nie chciało ich dodatkowo martwić po stracie nauczycielki. Jednak po pewnym czasie odpytywali ich i stwierdzają, że ich niewiedza jest ogromna. Z tej właśnie okazji dyrektor wezwał ich do siebie do gabinetu i udzielał reprymendy.

2. Dyrektor w trakcie spotkania, odganiając się od osy, strącił popiersie Katona i stłukł je. Wszyscy się wystraszyli, ponieważ popiersie stało od dawna w gabinecie. Nauczyciel historii, Alcybiades obiecał, że sklei rzeźbę. Uczniów 8a poddano badaniom psychologicznym, czy nie są w żałobie lub szoku po stracie nauczycielki, jednak okazało się że ich stan psychiczny jest dobry. Ich nowym wychowawcą został pan Żwaczek, nauczyciel języka polskiego, który był znany z surowości.

3. Uczniowie 8a zebrali się na naradę, na którą przybył również Alibaba z klasy 11. Powiedział, że przez ich przewinienia cierpią również inne klasy, więc mają miesiąc na uspokojenie pedagogów. Jednak na chemii Ciamciara przekręcił kurek w aparacie Kippa i doszło do wybuchu. W ten sposób kolejny raz narazili się nauczycielom i stwierdzili, że muszą coś z tym zrobić. Zaczęli pytać starsze roczniki o sposoby na nauczycieli. Alibaba za przejażdżkę motorem Pędzelkiewicza wskazuje Lepkiego zwanego Szekspirem z klasy 10, który zna Sposób na nauczycieli.

4. Chłopacy idą do sali gimnastycznej, gdzie trwa próba przedstawienia, w którym Szekspir jest reżyserem i głównym aktorem. Chłopaków z 8a uznano za statysków, usmarowano na czarno i mieli grać rolę Murzynów. Na końcu mieli porwać Szekspira, co też zrobili i skorzystali z okazji spytali o Sposób. Ten jednak nie chciał nic mówić, nawet za sprawą tortur polegających na drapaniu źdźbłem trawy za uchem.

5. W pewnym momencie okazało się że chłopców oblazły mrówki, zaczęli więc je strzepywać. Przy tej okazji uwolnił się Szekspir, przed którym chłopcy uciekli do Wędzarni znajdującej się w ogrodzie szkolnym. Widziała to woźna Więckowska, która wezwała dyrektora mówiąc, że na terenie szkoły biegają półnadzy Murzyni. W końcu Szekspir wyjaśnił dyrektorowi, że biorą oni udział w przedstawieniu i oblazły ich mrówki. Z kolei na chłopakach z 8a wymusił uczestnictwo w przedstawieniu.

6. Następnie udają się do starszego kolegi Kickiego, który być może im pomoże. Zaprowadzili go przed dom, gdzie w oknie stała rakieta do ping-ponga. Chłopcy wmówili Kickiemu, że rakieta należy do Ciamciary i dostanie ją, kiedy poda im kontakt do osoby znającej Sposób. On podaje im nazwisko Wątłusza, który jest maniakiem boksu, jednak chłopcy chcą sprawdzić to i oddadzą mu rakietę, kiedy się upewnią co do prawdziwości kontaktu. Wtedy z domu wyszedł mężczyzna, który był woźnym sądowym i stwierdził, że rozstrzygnie spór. Kicki wytłumaczył mu sytuację a mężczyzna stwierdził, że to jego rakieta i na Kicki na pewno jej nie dostanie. Wtedy chłopcy uciekli przed nim do szkoły i ukrywali się w szafie.

7. Chłopcy zbierali pieniądze na kupno Sposobu, sprzedali dętki z motoru Pędzla, jednak udało im się zebrać jedynie 47 zł. Wątłusza zastają w ogrodzie, w którym pisze wiersze, okazało się że teraz oddaje się poezji i zrezygnował z boksu. Ciamciara podsuwa mu rym do zbrzydła, czyli skrzydła. Wątłusz jest zachwycony więc chłopcy postanawiają spytać go o Sposób. Ten jednak odpowiada, że za taką kwotę, może im podać jedynie sposób na Alcybiadesa, miłego i łagodnego nauczyciela historii. Dyrektor nie przepadał za tym nauczycielem, więc chłopcy musieli się zastanowić nad kupnem Sposobu na niego.

8. Potem stwierdzili jednak, że sposób na jakiegokolwiek nauczyciela muszą mieć, wrócili więc do Wątłusza, który jednak nie pamiętał sposobu ale radził udać się do Szekspira, który ma wobec nich dług wdzięczności. Tam chłopcu poznali SPONONA czyli SPOsób Na Alcybiadesa. Było kilka wariantów czyli Pe-SPOONa – sposób na piątki, Em-SPOONA – sposób na przeciętność i De-SPOONA czyli sposób uzyskiwania wyników niedostatecznych. Chłopców zainteresował wariant NUPUM, czyli „Nie uczyć się a pozornie umieć”, który polegał na stosowaniu WAB-u, czyli „Wielkiego Asocjacyjnego Bluffu”.

9. Szekspir następnego dnia w Obserwatorium wyjawił im więcej szczegółów. Przede wszystkim, z racji tego że Alcybiades jest spokojny, miły i wrażliwy, nie należy go szturchać ani robić mu kawałów. Sposób polega na zastosowaniu „haszyszu”, czyli coś co wprawia Alcybiadesa w stan osłupienia a następnie trzeba go wytrącić z równowagi za pomocą „węża morskiego”, czyli skierować na temat inny, niż związany z lekcją.

10. Następnego dnia zaczęli od zaskoczenia Alcybiadesa tym, że pomogli mu nieść teczkę do klasy. Pomogli też Alcybiadesowi poradzić sobie z niesforną grupą chłopaków, z którymi mieli iść na jubileusz dwudziestopięciolecia Domu Młodzieży.

11.Przed przedstawieniem, kiedy przyjaciele przygotowali się do statystowania, ktoś zamknął ich na klucz i musieli wyjść przez okno. Następnie aktorzy gdzieś się podziali a wychowankowie Domu Młodzieży zostali pomalowani na czarno. Podejrzewano o to Pędzla, Zasępę, Ciamciarę i Słabego, jednak nie mieli świadków i nie mogli udowodnić swojej niewinności.

12. Następnego dnia chłopcy pomogli Alcybiadesowi nieść sklejone popiersie Katona, jednak dyrektor nie chciał go w gabinecie. Chłopcy wzięli więc go do swojej klasy, czym wzruszyli Alcybiadesa. Na lekcji Zasępa spróbował zastosować Bluff, jednak historia o spodniach ciężarowca nie zrobiła na Alcybiadesie wrażenia i SPOONA im nie wyszła. Później Szekspir wytłumaczył im, że dryf musi być związany z wydarzeniem historycznym.

13. Następnego dnia powiedzieli Alcybiadesowi, że zamierzają założyć kółko historyczne. Zaczęli poszukiwać więc okazów, nie zdołali jednak znaleźć żadnych cennych pamiątek numizmatycznych. Chcieli więc jechać do Czerska, by dokonać ciekawych odkryć archeologicznych w pobliżu zamku. Jednak nie pozwolono im tam kopać, pomógł im człowiek mieszkający w pobliżu zamku, który sprzedał im misiurę, część zbroi.

14. Dopiero kiedy pokazali Alcybiadesowi swoją zdobycz, ten im powiedział że padli ofiarą oszustwa i nie jest to misiura a siatka ochronna pszczelarza. Podczas odpowiedzi Pędzel chciał „dryfować” pytając o czasy Bolesława Chrobrego, ale Alcybiades nie dał się zwieść i stwierdził, że temat ten odbiega od tematu lekcji. Zaproponował jednak klasie układ – triumwirat między nim, klasą a Katonem. Klasa miała wybierać się na wycieczki historyczne i spacery, a oni sami mieli być poszukiwaczami prawdy. Klasa z zainteresowaniem słuchała Alcybiadesa, który opowiadał o wydarzeniach historycznych.

15. Sytuacja na kolejnych lekcjach powtarzała się i chłopcy rzeczywiście zaczęli pasjonować się historią. Również inni nauczyciele byli zdziwieni dobrymi ocenami uczniów. Dzięki temu nauczyciele przychylniej na nich patrzyli i tym sposobem udało im się uspokoić „ciało pedagogiczne”. Nauczyciele stwierdzili też, że uczniów trzeba zainteresować ciekawym tematem, wtedy będą sobie dobrze radzić z nauką.

16. Pewnego dnia Alcybiades ogłosił, że następnego dnia przyjeżdżają uczniowie z Ełku i klasa 8a ma być ich przewodnikami po Warszawie. Chłopcy byli przerażeni tym pomysłem i stwierdzili, że nie potrafią tego zrobić. Dyrektor również przystał na ten pomysł, gdyż wtedy wyjdzie na jaw stan ich nie wiedzy. Ciamciara tak się przejął, że nawet miał sen, że uczniowie nic nie potrafili powiedzieć o Warszawie a Alcybiades został zamordowany.

17. Następnego dnia Ciamciara postanowił się przyznać Alcybiadesowi do „dryfowania”. Nauczyciel jednak uspokoił go, że cały czas czuwał nad „kursem dryfu” i chłopcy mają na tyle dużą wiedzę, że poradzą sobie z oprowadzeniem gości.

18. Chłopcy z 8a oprowadzili więc uczniów, wykazując się wiedzą o Warszawie i bohaterach historycznych.