Maria Konopnicka jest jedną z najważniejszych postaci w polskiej literaturze. W swojej poezji i prozie przedstawiała wątki patriotyczne, pozytywistyczne oraz folklorystyczne. Konopnicka była aktywistką społeczną, która walczyła o prawa kobiet, zniesienie nierówności społecznych oraz o uwolnienie więźniów politycznych.
Opracowanie wybranych wierszy Marii Konopnickiej
Contra spem spero
Wiersz patriotyczny opowiada o zniewolonym narodzie, który mimo cierpień i represji nadal marzy o niepodległości swojego kraju. Podmiot liryczny w swoim monologu wypowiada się o ojczyźnie i swoich uczuciach do niej. Poetka wskazuje, że nie można się poddawać w dążeniu do niepodległości, tylko krzewić i rozwijać tożsamość narodową. Autorka przedstawia ciężki los Polaków, którzy są nękani przez zaborców. Wspomina również powstania, w której zginęło wielu patriotów, oddając swoje życie dla ojczyzny. W wierszu pojawia się również przekonanie o samotności człowieka i braku wsparcia ze strony Boga. Podmiot liryczny nawiązuje do pokolenia romantyków, którzy również musieli żyć ze świadomością klęski i utraty niepodległości. W ostatnich zwrotkach poetka wskazuje, że szansą na wyjście z tej sytuacji jest ciężka praca całego narodu. Widać tu postulaty pozytywistyczne, takie jak praca organiczna i praca u podstaw. Dzięki tym staraniom ludzie mogą odbudować Polskę i sprawić, by w kraju żyło się lepiej. W utworze możemy zauważyć liczne środki stylistyczne, takie jak epitety, przenośnie, porównania, przerzutnie, personifikacje czy oksymorony.
Rota
Utwór jest jedną z najważniejszych pieśni patriotycznych. Powstał on w 1908 roku i jego inspiracją były wydarzenia we Wrześni, kiedy to rodzice z uczniami sprzeciwili się polityce germanizacyjnej kanclerza. W 1910 Feliks Nowowiejski napisał muzykę do tego utworu i pieśń ta po raz pierwszy została odśpiewana przy okazji odsłonięcia Pomnika Grunwaldzkiego w Krakowie na 500-lecie bitwy pod Grunwaldem. W utworze podmiot zbiorowy wypowiada przysięgę wierności ojczyźnie, w której nie porzuci Polski i będzie jej bronił przed wrogiem. Poetka wylicza także krzywdy i represje, jakie dotykały Polaków ze strony niemieckiego zaborcy. Każda zwrotka kończy się zdaniem „Tak nam dopomóż Bóg!” co jest jednocześnie deklaracją wiary i szukaniem wsparcia u Boga.
Wolny najmita
Wiersz opowiada o chłopie, który poprzez dekret carski (znoszący pańszczyznę i poddaństwo, jednocześnie pozbawiając chłopów opieki pana) został pozbawiony ziemi. Jest to jeden z licznych utworów Konopnickiej, w którym pochyla się ona nad losem najbiedniejszych. Tytuł „wolny najmita” pokazuje paradoks człowieka wolnego, który jest jednak zmuszony pracować dla innych a nie dla siebie. Dlatego już sam tytuł sugeruje, że wolność ta jest pozorna i nie jest czymś dobrym dla chłopów. Wiersz przedstawia, jak chłop w nędznych ubraniach, bez żadnego dobytku, idzie polną ścieżką. Mężczyzna nie umiał samodzielnie prowadzić gospodarstwa, księgowości czy finansów, dlatego stracił cały dobytek i dom. Teraz chodził od domu do domu i stara się podjąć pracę najemną. Choć chłop zyskał wolność, to okazała się ona dla niego tragiczna. Chłop był całkowicie osamotniony, gdyż nikt nie przejmował się jego losem. Poetka za pomocą tego utworu zwróciła uwagę na społeczne skutki reformy uwłaszczeniowej, w wyniku której chłopi zostali pozbawieni jakiekolwiek pomocy.
