„Pan Tadeusz” – nasza epopeja narodowa, która sławi nas na cały świat..ee, raczej nie. Jest to lektura pisana w języku Adama Mickiewicza, a więc dla nas dość archaicznym. Choć nie można odmówić mu kunsztu językowego i konstrukcji utworu, to jak dla mnie znalazłoby się kilka lepszych utworów, niż to dzieło naszego narodowego wieszcza. Tym słowom zapewne przyklaskuje Słowacki z zaświatów, który z Mickiewiczem żył na wojennej stopie i poeci wzajemnie się nie znosili. Jednak na kilku etapach szkoły zetkniemy się z tą lekturą, warto więc poznać jej opracowanie i streszczenie.

Opracowanie lektury – najważniejsze fakty o „Panu Tadeuszu”

– pełna nazwa tej lektury to „Pan Tadeusz czyli Ostatni zajazd na Litwie: historia szlachecka z roku 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem”

– poemat ten wydany został w dwóch tomach w 1834 w Paryżu, na ziemiach polskich pierwsze wydanie ukazało się w 1858 roku w Toruniu

– czas akcji utworu to pięć dni z 1811 roku i dwa dni z 1812 roku

– utwór składa się z 12 ksiąg pisanych wierszem trzynastozgłoskowym aleksandrynem polskim

– „Pan Tadeusz” zawiera elementy poematu heroicznego, heroikomicznego, satyry, baśni, gawędy oraz sielanki

– ówcześni nie doceniali „Pana Tadeusza” uważając, że jest on zbyt mało podniosły, ma zbyt wiele rubasznych treści i nie występują w nim postacie historyczne, dwa lata po publikacji pozytywną recenzję napisał Wilhelm Haring, który określił utwór epopeją

– obecnie rękopis znajduje się w Ossolineum we Wrocławiu

Bohaterowie poematu „Pan Tadeusz”

– Tadeusz – tytułowa postać dramatu. Młody chłopak (ma 20 lat), syn Jacka Soplicy i ubogiej dziewczyny, która zmarła niedługo po porodzie. Tadeusz wychowywał się u swojego stryja, Sędziego Soplicy. Tadeusz właśnie wraca do Soplicowa z nauki na Wilnie i zastaje zauroczony przez młodą dziewczynę, czyli Zosię. Tadeusz jest wychowywany w patriotycznym duchu przez stryja i dlatego przygotowuje się do wojskowego  życia. Jest dość niewyraźną postacią, poza braniem udziału w romansach, nie jest stroną czynną w innych wydarzeniach w Soplicowie. Jest jednak szlachetnym młodzieńcem, który ma na uwadze dobro innych osób.

– Jacek Soplica, który ukrywa się pod habitem księdza Robaka – jest to główna postać utworu, która zespala wszystkie wątki i jest powiązany z niemal z każdym bohaterem. Jacek Soplica jest osobą porywczą i odważną, a jednocześnie dumną i ambitną. W jego życiu sporo się dzieje – nieszczęśliwa miłość, morderstwo w afekcie,  ucieczka. Kiedy wraca do Soplicowa jako Ksiądz Robak, jest odmieniony. Jest osobą odpowiedzialną, skromną, pełną pokory i patriotycznych uczuć. Z powodu jego przemiany i przeżyć możemy go określać mianem bohatera romantycznego.

– Zosia – młodziutka dziewczyna, która ma zostać wydana za Tadeusza. Odzwierciedla obraz skromnej i dobrej szlachcianki, która jest religijna oraz pełna miłości do ojczyzny.

– Telimena– jest drugą, główną postacią kobiecą obok Zosi i zarazem jej przeciwieństwem. Jest już w dojrzałym wieku, która lubi onieśmielać mężczyzn. Jest trzydziestoletnią panną, która wiedzie światowe życie i zdobywa męskie serca. Pod jej urokiem był Tadeusz, Hrabia, Asesor a ostatecznie Rejent. Telimena jest kokietką, modnie ubraną damą, która stara się wykorzystać swoje kobiece zalety dla osiągnięcia celu, jakim jest dobre zamążpójście. Telimena jest osobą porywczą, zaborczą i dość melodramatyczną, dlatego też większość mężczyzn czmycha od niej czym prędzej.

– Gerwazy Rębajło czyli Klucznik – jest to ubogi szlachcic, który służy w zamku Horeszków. Nienawidzi Sopliców i chce się na nich zemścić. Jest przedstawiony jako osoba ponura, milcząca, doprowadzająca do konfliktu i niedoprowadzenia do pogodzenia się zwaśnionych stron, czyli Horeszków i Sopliców. Gerwazy ma również zalety, jest odważnym żołnierzem oraz wykazuje się nieraz mądrością życiową. W końcu wybacza Jackowi Soplicy i tym samym staje się dobrotliwym staruszkiem, który snuje z Protazym przyszłość Tadeusza i Zosi.

– Hrabia Horeszko – przedstawiciel magnaterii, człowiek światowy, który jest nieco oderwany od rzeczywistości. Fascynują go rzeczy nowe i modne, a mniej już zarządzanie swoimi włościami. Jest osobą oczytaną, będącą często w stanie poetyckiego natchnienia, lubiącego wyolbrzymiać pewne sprawy. Hrabia to indywidualista i samotnik, który ma egoistyczne skłonności co do majątku.

– Sędzia – głowa rodu Sopliców, pochodzi z średniozamożnej szlachty. Jest zwolennikiem tradycji i przeciwnikiem zmian. Mickiewicz pokazuje go, jako doskonałego gospodarza, który z sercem zajmuje się swoim majątkiem ziemskim. Jak można się domyśleć, jest osoba stateczną, lubiącą życie na wsi. Sędzia wzbudza szacunek, w stosunku do innych jest sprawiedliwy i wyrozumiały oraz znany jest ze swej gościnności.

Streszczenie i opracowanie wydarzeń według Ksiąg „Pana Tadeusza”

Księga I – Gospodarstwo

– Tadeusz, bratanek Sędziego, wraca do dworku w Soplicowie. W ogrodzie widz dziewczynę, która mu umyka. Wieczorem odbywa się uczta, na której Tadeusz poznaje Telimenę i zaczyna z nią romansować.

Księga II – Zamek

– Goście w Soplicowie uczestniczą w polowaniu na zająca. Asesor i Rejent rywalizują w tym, którego chart będzie lepszy. Nie udaje się upolować zająca, a dodatkowe kłótnie Asesora z Rejentem psują atmosferę. Telimena proponuje więc grzybobranie.

– W tym samym czasie do Zamku przybywa Hrabia, który zamierza sprzedać go Soplicom. Klucznik jednak mówi mu, że nie powinien tego robić, gdyż wiele lat temu Stolnik został zamordowany przez Jacka Soplicę.

Księga III – Umizgi

– Telimena z Sędzią rozmawiają w lesie o przyszłości Tadeusza i Zosi, która jest pod opieką Telimeny. Początkowo Telimena nie zgadza się na to, ale ostatecznie mówi, że należy poczekać jak sytuacja się rozwinie i do niczego nie namawiać młodych.

– Do Telimeny i Sędziego dołącza Hrabia, a następnie Tadeusz. Tadeusz otrzymuje kartkę i klucz do sypialni Telimeny.

Księga IV – Dyplomatyka i łowy

– Organizowane jest polowanie na niedźwiedzia. Tadeusz zaspał i udaje się do karczmy, gdzie ksiądz Robak agituje za powstaniem i przyłączenia się do wojsk Napoleona.

– Na samym polowaniu Tadeusza i Hrabię atakuje niedźwiedź, ratuje ich ksiądz Robak, który używa do zastrzelenia niedźwiedzia strzelby Gerwazego.

Księga V – Kłótnia

– Telimena postanawia wprowadzić Zosię na salony, czyli przedstawić ich wszystkim gościom. Tadeusz zauważa urodę Zosi i jednocześnie niedostatki Telimeny.

– Telimena z Tadeuszem złoszczą się na siebie, godzą ich mrówki, które oblazły Telimenę.

– Podczas uczty  odżywają spory między Soplicami a Horeszkami, Hrabia nie jest zadowolony z niedźwiedziej skóry, którą otrzymał. Pojawia się Gerwazy, który popiera Hrabiego i razem z nim są przeciwko Soplicom. Wychodzą rozzłoszczeni i planują zbrojne odzyskanie zamku.

Księga VI – Zaścianek

– Następnego dnia Sędzia wystosowuje skargę na Gerwazego i Hrabiego, z listem tym zostaje wysłany Protazy. Ksiądz Robak jest przeciwny sporowi, gdyż wszyscy powinni zająć się sprawą narodową.

– Protazy w zamku dowiaduje się że Hrabia wyjechał do Dobrzyna. Jest to majątek zubożałej szlachty, której przedstawicielem jest Maciek. jest on ceniony przez szlachtę i chłopstwo i to z nimi są negocjacje, czy przyłączą się do powstania.

Księga VII – Rada

– W domu Maćka trwa burzliwa narada o przyłączeniu się do wojsk Napoleona. Z tematu powstania szlachta zaczyna dyskutować o ataku na Soplicę. Wszyscy są za tym działaniem, jedynie Bartek Prusak i Maciek są przeciwko temu.

Księga VIII – Zajazd

– W Soplicowie Sędzia rozmawia z księdzem Robakiem, który wyjawia kim naprawdę jest. Bracia ściskają się i ksiądz Robak, a właściwie Jacek Soplica, wyrusza na misję pobudzenia ludzi do powstania.

– Sędziego odwiedza Tadeusz, który mówi o planach swojego wyjazdu. Sędzia jest zły na niego z tego powodu.

– Po wyjściu od Sędziego, Tadeusz spotyka Telimenę i kończy romans między nimi. Rozstają się w kłótni z tego powodu, a Tadeusz załamany próbuje popełnić samobójstwo.. przerywa mu jednak Hrabia, który zbrojnie chce zdobyć dwór w Soplicowie. Tak więc młodzieniec ma pecha i zamiast samobójcy, staje się zakładnikiem.

– Hrabia opanowuje dwór a jego zastępy urządzają sobie ucztę suto zakrapianą alkoholem. Po niedługim czasie zdobywcy Soplicowa zasypiają.

Księga IX – Bitwa

– Powstańcy przekonują się, że alkohol szkodzi, również w działaniach wojennych. Wszyscy budzą się związani, gdyż Soplicom pomogła okoliczna szlachta i wojsko rosyjskie pod dowództwem Majora Płuta i kapitana Rykowa. Sędzia chciał pójść na ugodę, jednak Płuta żąda zapłaty 1000 rubli za każdego ze szlachciców.

– Podczas tych debat, zjawia się Ksiądz Robak, który proponuje wydanie uczty. Rosyjscy żołnierze szybko się upijają i wszyscy zostają uwolnieni. Bitwa między polską szlachtą a Rosjanami kończy się zwycięstwem Polaków.

Księga X – Emigracja. Jacek

– Polacy zastanawiają się, czy Rosjanie nie wyciągną konsekwencji z tej walki i zastanawiają się, czy nie negocjować z Płutą. Jak się okazuje, Gerwazy wziął sprawę w swoje ręce i zabił Majora.

– Tadeusz zbiera się do wyjazdu, Sędzia mówi mu, że nie ma przeszkód, by ożenił się z Zosią. Młodzi więc wstępnie się zaręczają, Tadeusz dostaje od Zosi obrazek ze św. Genowefą i relikwie św. Józefa, który jest patronem narzeczonych. Hrabia i Telimena również się zaręczają.

– Ksiądz Robak, który został ciężko ranny, chce wyznać wszystko przed swoją śmiercią. Opowiada więc Gerwazemu i Sędziemu swoją historię. Gerwazy wybacza mu i mówi, że Stolnik przed śmiercią również mu wybaczył. Posłaniec przybywa z wieścią, że Napoleon wypowiedział wojnę Rosji. Po tych wieściach, Jacek umiera.

Księga XI – Rok 1812

– W Soplicowie rozpoczyna się wielka impreza, gdyż do dworku przyjeżdża gen. Dąbrowski z polskimi żołnierzami a oprócz tego mają odbyć się potrójne zaręczyny (Tadeusza i Zosi, Asesor i Tekla Hreczeszanka oraz Rejent i Telimena).

Księga XII – Kochajmy się

– Do Soplicowa przybywa również Maciej, który krytykuje zbytnią walkę w Napoleona i twierdzi, że Polacy powinni mieć swojego przywódcę.

– Hrabia robi wyrzuty Telimenie, że bierze sobie Rejenta za męża. Ta mu mówi, że jak chce się z nią ożenić, to dziś albo nie ma już przeszkadzać.

– Zosia z Tadeuszem czynią ze swoich poddanych równoprawnych obywateli. Jankiel na prośbę Zosi gra Poloneza Trzeciego Maja oraz Mazurka Dąbrowskiego, wprawiając wszystkich w patriotyczny nastrój.