Państwo, czyli O Sprawiedliwości Platona to jedno z najważniejszych dzieł filozoficznych starożytności i fundament kultury europejskiej. Dialog ten, napisany około 380 r. p.n.e., ukazuje wizję idealnego ustroju państwowego, analizuje sprawiedliwość oraz naturę człowieka.
Poniższy materiał zawiera Platon Państwo streszczenie, omówienie tematyki i problematyki utworu, jego interpretację oraz wskazanie wpływu dzieła na myśl społeczną i polityczną świata Zachodu.
Streszczenie Państwa Platona
Księga I i II streszczenie
Sokrates rozmawia z Kefalosem, Polemarchosem i Trasymachem o istocie sprawiedliwości. Padają różne definicje: oddawanie długu, korzyść przyjaciół, szkodzenie wrogom. Trasimach uważa, że sprawiedliwość to „korzyść silniejszego”. Sokrates je obala i zapowiada szersze badanie sprawiedliwości w państwie. Uważa, że sprawiedliwość to nie tylko spełnianie obowiązków czy działanie na rzecz władcy.
Bracia Platona, Glaukon i Adejmantos, żądają by Sokrates rozwinął myśl o sprawiedliwości. Ma on udowodnić, że sprawiedliwość jest też ważna sama w sobie. Sokrates tworzy model idealnego państwa analogicznie do duszy człowieka. Opowiada o społeczeństwie pierwotnym, które było społeczeństwem potrzeb. Zaspokajało potrzeby np. obrony, gromadzenia zapasów dla swoich mieszkańców. Wraz z rozwojem, w państwie powstają bardziej złożone struktury.
Księgi III i IV streszczenie
Rozmówcy ustalają, że sprawiedliwość trzeba badać w skali państwa. Platon kreśli podstawy idealnego ustroju: podział społeczeństwa na producentów, strażników i rządzących filozofów. Wychowanie strażników ma formować ich cnotę i umiarkowanie. W tym ma pomóc rola literatury, muzyki i gimnastyki.
Platon rozwija system wychowania strażników: muzyka łagodzi, gimnastyka wzmacnia ciało. Ideałem państwa jest harmonia i dobro wspólne. Sprawiedliwość polega na tym, że każdy wykonuje przypisaną mu rolę.
Poruszony zostaje mit o krwi i ziemi, w której ludzie mieli posiadać w sobie dany metal. Rządzący mieli odpowiadać złotu, strażnicy posiadać żelazo, z kolei żywiciele (rolnicy, rzemieślnicy) mają w sobie brąz. Ten podział społeczeństwa na trzy klasy jest zhierarchizowany. Klasa najwyższa rządzących (mędrców, filozofów) miała być najczystszą, najwyższą klasą, choć dwie pozostałe klasy również wykonują ważne zadania.
Według Platona dusza również składa się z trzech części: rozumnej, która odpowiada rządzącym, impulsywna to strażnicy, z kolei pożądliwa to żywiciele. Sprawiedliwość zarówno w państwie, jak i w duszy, polega na harmonijnej współpracy tych trzech klas/części. Platon podaje też ideę umiaru, w której rozum kontroluje pożądliwość.
Księga V i VI opracowanie
Radykalne postulaty Platona to wspólnota kobiet, dzieci i majątku dla strażników. Kobiety mogą pełnić te same funkcje co mężczyźni, z tym że muszą mieć takie same predyspozycje oraz wykształcenie.
Pojawia się koncepcja filozofa-władcy, jedynego zdolnego poznać ideał dobra i rządzić mądrze. Filozofowie kierują się rozumem i poszukują prawdy, nie opierają się jedynie na przesłankach i hipotezach, a na wiedzy. Platon przedstawia hierarchię poznania: od mniemań do nauki i idei.
Streszczenie Księga VII Platon Państwo
Platon przedstawia alegorię jaskini. Ludzie przywiązani do zmysłów są jak więźniowie patrzący na cienie. Tę ułudę biorą oni za rzeczywistość. Filozofia, czyli docieranie do idei dobra, odkrywanie natury rzeczy pozwala wychodzić z tej jaskini. Państwo może być doskonałe tylko, jeśli władza należy do tych, którzy poznali ideę dobra. Poznanie prawdy pozwala dobrze rządzić, ponieważ wtedy rządzący działa w interesie całej wspólnoty.
Księgi VIII i IX Platon Państwo
Upadek idealnego państwa i analiza ustrojów:
- Timokracja – rządy wojowników, którzy kierują się honorem ponad mądrością. Według Platona ustrój ten jest bliski ideałowi, jednak może prowadzić do przerostu ambicji, żądzy zaszczytów, a tym samym do oligarchii.
- Oligarchia – w tym ustroju to bogactwo jest najważniejsze. Według Platona ważniejsza jest oczywiście mądrość dla idealnego państwa.
- Demokracja – to wolność mieszkańców państwa, ale jednocześnie chaos i nieporządek. Demokracja może przez to łatwo przerodzić się w tyranię.
- Tyrania – są to rządy za pomocą strachu i przemocy.
Platon krytykuje wszystkie cztery ustroje, które odpowiadają kolejnym stopniom upadku od timokracji do tyranii.
Księga X opracowanie
Sprawiedliwość pozwoli stworzyć idealny wzorzec państwa. Jest to najwyższa wartość według Platona.
Epilog
W epilogu Platon krytykuje poezję i sztukę mimetyczną, które są odtwórcze i odrywają człowieka od idei prawdy i mądrości. Wspomina o nieśmiertelności duszy, ocenie, która czeka na każdego po śmierci.
Zakończenie o duszy i nagrodach cnoty. Mit Era opisuje życie po śmierci i ideę reinkarnacji dusz.
Platon Państwo opracowanie – tematyka utworu
W Państwie Platona pojawiają się wątki:
- Pojęcie sprawiedliwości
- Idea państwa doskonałego
- Filozof jako idealny władca
- Podział grup społecznych na rządzących, strażników i żywicieli
- Hierarchia ustrojów politycznych
- Krytyka demokracji, oligarchii i tyranii
- Wychowanie obywateli jako fundament ładu
- Dualizm duszy i metafizyka idei
Platon łączy filozofię społeczną, etykę, psychologię i politykę, tworząc model ustroju, w którym dobro wspólne jest nadrzędne wobec jednostki.
Państwo Platona interpretacja
Dzieło jest zarazem utopią polityczną i metafizycznym traktatem o duszy. Państwo Platona to nie tylko projekt polityczny do wdrożenia, ale też symboliczny model człowieka, gdzie:
- rozum rządzi,
- wola strzeże,
- popędy wykonują.
Interpretując je współcześnie, widzimy napięcie między wolnością a porządkiem, jednostką a wspólnotą, wiedzą a władzą. Platon ostrzega przed rządami ludzi niekompetentnych, którzy zamiast mądrości i sprawiedliwości wybierają inne wartości jako najważniejsze.
Wpływ utworu Państwo Platona na kulturę europejską
Państwo ukształtowało:
- filozofię polityczną Zachodu
- chrześcijańską koncepcję życia moralnego
- ideał wychowania humanistycznego
- rozwój metafizyki i epistemologii
- literaturę utopii (Morus, Campanella)
Alegoria jaskini stała się jednym z najpotężniejszych symboli ludzkiego poznania w kulturze światowej.