„Dziady” są cyklem dramatów romantycznych, napisanych przez Adama Mickiewicza. Składa się ona z czterech części, z których pierwsza część jest niedokończona. W utworze pojawiają się ważne wątki metafizyczne oraz polityczno-historyczne. „Dziady” są uznawane za jedno z najważniejszych dzieł Adama Mickiewicza.

Opracowanie Dziadów – cz. II

– Utwór został napisany w latach 1820-1821, natomiast opublikowany został w 1823 w drugim tomie Poezji wraz z Dziadami część IV.

– Często tą część „Dziadów” określa się mianem „Dziadami Wileńsko-Kowieńskimi”, gdyż były pisane w tych miejscach.

– Akcja toczy się w Dzień Zaduszny w kaplicy.

– Ludzie z pobliskiej wioski uczestniczą w ludowym obrzędzie Dziadów, którym przewodniczy Guślarz.

– Dziady wywodzą się z obrzędów pogańskich, dlatego też były one tępione przez Kościół. Obchodzono go więc w ukryciu, choć nałożył się na niego również system wierzeń chrześcijańskich.

– Podczas obrzędu zebrani wywołują duchy, które cierpią w czyśćcu.

– Pierwszymi z nich jest Józio i Rózia, które były dziećmi w chwili śmierci. Przez to, że nie zaznały nigdy cierpienia, nie mogą dostać się do nieba.

– Kolejną zjawą jest widmo złego pana, który został ukarany za złe traktowanie swoich poddanych. Upiór cierpi wieczne męki za te krzywdy, a zmarli poddani towarzyszą mu pod postacią żarłocznego ptactwa.

– Ostatnią ze zjaw jest duch pasterki Zosi, która igrała z uczuciami innych.

– Wieśniacy starają się ulżyć wszystkim tym duchom.

– Pod koniec obrzędu pojawia się jeszcze jedna zjawa – Widmo, która nie reaguje na polecenia Guślarza. Zmierza on w kierunku jednej z wieśniaczek, wskazując na swoje zranione serce. Kobieta mdleje, chłopi wyprowadzają wieśniaczkę a zjawa podąża za nimi. Krwawa pręga na jego ciele oraz żałoba wieśniaczki, która ma męża, wskazuje na samobójstwo z powodu nieszczęśliwej miłości. Widmo jest inne od innych duchów, nie ma prawd moralnych dla ludu, nie poddaje się obrzędowi oraz zabiegom Guślarza. Wszystko to napawa przerażeniem i strachem ludzi podczas obrzędu.

– Obrzędowi Dziadów, jak i całemu utworowi, towarzyszy nastrój napięcia, tajemniczości, w którym spotyka się świat ziemski ze światem nadprzyrodzonym. W „Dziadach” dwa te światy przenikają przez siebie i współegzystują. Dzięki zjawom lud zdobywa wskazówki, czym kierować się za życia, by dusza nie cierpiała po śmierci.

Opracowanie Dziadów – cz. III

 – Utwór postał w 1832 roku w Dreźnie (dlatego nazywany jest „Dziadami drezdeńskimi”), opublikowany był w tym samym roku.

– W utworze poruszana jest problematyka polityczno-historyczna oraz metafizyczna.

 – „Dziady” składają się z fragmentarycznych wątków, które w większości nie znajdują zakończenia.

– W scenach „Salon warszawski” i „Pan Senator” wyłania się obraz społeczeństwa polskiego, które jest podzielone. Jedna z grup jest prawdziwymi patriotami, którzy mają nadzieję na niepodległość kraju i chcą o nią walczyć. Drudzy natomiast myślą o swoim zysku i służą Rosjanom. Pierwszą grupę reprezentują studenci oraz ludzie starsi, natomiast drugą carscy urzędnicy i oficerowie. Patrioci rozmawiają o kraju, prześladowaniach i carskiej polityce, z kolei elita rozmawia o błahych tematach, takich jak bale, wjazd senatora czy poezja. W trakcie dyskusji ujawnia się również odmienne podejście do literatury tych dwóch grup. Patrioci chcą, by w utworach przekazywana była miłość  do ojczyzny, patriotyzm, poezja i literatura powinna przekazywać historię i angażować się społecznie. Dla elity literatura ma jedynie dekoracyjny charakter, dlatego cenią oni bardziej poezję francuską niż polską.

– W częściach „Dziadów” takich jak „Ustęp” i „Do przyjaciół Moskali” wyłania się obraz społeczeństwa rosyjskiego. Poznajemy tu sylwetkę bezwzględnego senatora Nowosilcowa, usłużnego mu szambelana Leona Bajkowa czy sędziego śledczego Botfinka, który zlecał katowanie więźniów. Mickiewicz przedstawia ich jako z gruntu złych, mówi również o zruszczonych Polakach służących Rosji. Jednocześnie Mickiewicz dostrzega krzywdę rosyjskiego ludu, który przez cara jest prześladowany i tłamszony. Mickiewicz jest optymistą i ma nadzieję, że kajdany pętające lud rosyjski i polski w końcu pękną.

– „Mała improwizacja” to jedna z ważniejszych części „Dziadów”. Konrad jest samotnym poetą, który wierzy w swoją twórczą potęgę. Jest on wyrazem przedstawicielem narodu, wyrazicielem jego krzywd. Podczas Małej Improwizacji mówi o swojej mocy przewidywania przeszłości,  tym że wzniósł si ponad ludzkość pod postacią orła. Jednak podczas lotu czarny kruk, symbol rosyjskiego caratu, przysłonił mu horyzont i nie pozwolił na spokojny lot.

– „Wielka Improwizacja” rozpoczyna się pochwałą samotności Konrada, który mówi że dzięki temu może usłyszeć swoje myśli. Konrad następnie stawia się na równi z Bogiem, sądzi że może ulecieć do gwiazd i jest nieograniczony czasoprzestrzenią. Konrad w swojej zarozumiałości sądził, że całe dobro ziemskie skupia się na nim i jest on mędrcem i prorokiem. Konrad posuwa się do stwierdza, że Bóg kłamie i jest On jedynie mądrością a nie miłością, dzięki czemu można się nauczyć tej mądrości. Konrad ma też pretensje do Boga, że tak doświadcza Polskę. Konrad chce wykorzystać swą potęgę do walki o niepodległość, wie że rządzi już uczuciami, tak więc rządzenie duszami nie będzie trudne. W czasie Wielkiej Improwizacji Konrada otaczają diabły i anioły, które raz wyrażają podziw, raz zgorszenie na słowa poety. Konrad w swoim buncie wypowiedział walkę Bogu, jednak ona nie mogła skończyć się dla niego zwycięstwem. Konrad chce uszczęśliwiać naród, jednocześnie traktuje ludzi z góry. Monolog Konrada jest poetycką spowiedzią, w której Mickiewicz buntuje się przeciw boskiej władzy, zwierzchności i panowaniu na ziemi.

– Przeciwieństwem „Wielkiej Improwizacji” jest „Widzenie księdza Piotra”, w którym pokorny ksiądz mówi do Stwórcy. W swoim widzeniu ksiądz widzi kibitki wiozące patriotów na Syberię. Ksiądz zobaczył wśród tych ludzi małe dziecko, które dla Mickiewicza będzie Mesjaszem („A imię jego będzie czterdzieści i cztery.”). Polska jest traktowana jako Mesjasz narodów, tak jak Jezus ma ona cierpieć, by później wybawić wszystkich od grzechu.

– W „Dziadach cz. III” Mickiewicz obrazuje wizję Polski jako Mesjasza narodów. Utwór przesiąknięty jest patriotyzmem i mówi o krzywdach polskiego narodu.

Opracowanie Dziadów – cz. IV

– Ta część „Dziadów” powstała w 1820-1821 w Wilnie i Kownie, opublikowana była wraz z „Dziadami część II” w 1823 roku.

– Miejscem akcji utworu jest dom greckokatolickiego księdza, akcja rozgrywa się wieczorem w dzień zaduszny.

– Głównym bohaterem jest Gustaw, który jest nieszczęśliwie zakochany. Gustaw jest typowym bohaterem romantycznym, który z powodu uczucia buntuje się przeciwko normom moralnym.

– Utwór rozpoczyna się, kiedy do księdza przychodzi Pustelnik, czyli Gustaw. Rozpoczyna on opowieść o swoim życiu i miłości. Godziny odmierzają przełomowe momenty w jego opowieści.

– Godzina pierwsza, w której Pustelnik opowiada o romantycznej miłości. W trakcie swojej opowieści mówi o boskim pochodzeniu miłości i jej skutkach a także śmierci, która jest nieraz związana z tym uczuciem.

– Godzina druga jest godziną rozpaczy. W tym momencie Pustelnik wspomina swoje nieszczęśliwe życie z powodu miłości. Gustaw mówi o sztywnych stosunkach społecznych, które nieraz stoją na drodze kochanków w zawarciu małżeństwie. Pod koniec opowieści Gustaw przebija się sztyletem, choć nie pada na ziemię. W tym momencie ksiądz orientuje się, że Gustaw jest upiorem.

– Godzina trzecia to godzina przestrogi, w której Gustaw prosi księdza o przywrócenie obrzędu dziadów, która przynosi ulgę czyśćcowym duszom.

– Ksiądz, do którego przychodzi Gustaw, jest uosobieniem racjonalizmu i zdrowego rozsądku, natomiast nieszczęśliwy kochanek jest po stronie romantycznego spirytualizmu. Podczas dialogu każdy z rozmówców stoi po swojej stronie światopoglądu. Sytuacja przedstawiona przez Gustawa jest więc inaczej rozumiana przez kochanka a inaczej przez księdza.