„Awantura o Basię” to powieść napisana przez Kornela Makuszyńskiego. Książka powstała w 1936 roku, natomiast opublikowana została rok później. Książka została dwukrotnie sfilmowana oraz na jej podstawie powstał serial telewizyjny.

Streszczenie lektury

1. Młoda wdowa z pięcioletnią córką wysiadła z pociągu, żeby kupić dla małej mleko. Jednak kiedy wysiadała, wychodziła po złej stronie i wpadła pod nadjeżdżający pociąg. Zdołała odepchnąć dziecko na bok, jednak sama zginęła na miejscu. Lekarz zapisał jej ostatnie słowa, Basią postanowił zaopiekować się lekarz i jego żona.

2. Państwo Budziszowie nie mieli własnych dzieci, ale po kilku dniach pokochali dziewczynkę. Niepokoili się jednak, że nikt nie zgłasza się po dziewczynkę. Doktor wysłał list na adres do Warszawy, który podała mama Basi przed śmiercią. W liście napisali, by ktoś odebrał Basię z dworca w Warszawie w środę o 17.

3. Budziszowie zostawili Basię w przedziale, przedtem zawiesili jej karteczkę z nazwiskiem i warszawskim adresem. Pani Budziszowa czule pożegnała się z dziewczynką i poprosiła współpasażerów, by zaopiekowali się Basią.

4. Dwie starsze kobiety siedzące w przedziale wypytywały dziewczynkę o jej rodzinę. Następnie kupiły Basi mleko, jednak dziewczynka wylała je tak nieszczęśliwie, że napis na kartoniku z adresem się zamazał. Gburowaty mężczyzna nie odzywał się i wydawał się zły, że kobiety tak wypytują małą.

5. Kiedy pociąg stanął na stacji, kobiety nie pomyślały o tym, by zaopiekować się Basią. Musiał to zrobić mężczyzna, który wcześniej jeszcze wyzwał kobiety. Mężczyzną był Antoni Walicki, który był aktorem w objazdowych teatrach. Mężczyzna wziął dziewczynkę do swojego małego mieszkania, które wynajmował z innym aktorem – Szotem.

6. Szot był przeciwieństwem Walickiego, wesoły i pogodny i zdziwił się kiedy kolega przyszedł z dzieckiem. Wspólnie odszyfrowali napis na kartoniku „Stanisław Olszowski, Warszawa, Chmielna”. Numer mieszkania był zamazany, jednak znaleźli adres Olszowskiego w książce telefonicznej.

7. Olszowski był znanym pisarzem i aktorzy go znali, zawieźli więc tam dziewczynkę. Kiedy pisarz przybył późno do domu, zobaczył śpiącą dziewczynkę w swoim łóżku. Sługa Michaś wytłumaczył mu, że przybyło dwóch panów, którzy twierdzili że jest on wujem Basi. Olszowskiego zdziwiło to, gdyż nie pamiętał, by miał dzieci w rodzinie.

8. Michaś rozpoznał Walickiego, który grał w sztuce napisanej przez Olszowskiego. Pisarz postanowił więc wyjaśnić tą pomyłkę następnego dnia. Rano spotkał dziewczynkę w kuchni, która rozmawiała z żoną dozorcy, Walentową. Basia usiadła na kolanach Olszowskiego i poprosiła o całusa, on mimo zdziwienia spełnił jej prośbę.

9. Olszowski poszedł do mieszkania Walickiego, jednak Szot powiedział, że jego kolega wyjechał na miesiąc z wędrownym teatrem. Basia została więc z pisarzem i spędzała z nim wesoło czas, tańcząc w mieszkaniu i czytając bajki. Basia podbiła serca mieszkańców kamienicy.

10. Sługa Michaś znalazł ogłoszenie w gazecie, w którym ktoś poszukiwał Basi. Pisarz jednak pokochał dziecko i nie chciał się z nią rozstawać.
11. W tym momencie poznajemy Barbarę Tańską, która była przyjaciółką Heleny z Gdyni (mamy Basi). Kobieta była wstrząśnięta tym, dostała też list od państwa Budziszów, by odebrać dziewczynkę. Wspólnie ze swoją wnuczką Stasią postanowiły odnaleźć dziewczynkę. Zamieściły wiadomość w gazecie, niedługo po tym zgłosiły się do niej owe panie z pociągu, które mówiły o mężczyźnie z dziwną twarzą, którego niemal oskarżały o porwanie.

12. W poszukiwaniach uczestniczyła też policja. Z kolei pani Budziszowa spotkała Walickiego na peronie, on opowiedział jej że Basia żyje i została odwieziona do literata Olszowskiego. Kobieta stwierdziła, że musiała zajść pomyłka, gdyż Olszowski i wnuczka Stanisława Olszańska ma podobne nazwiska a dodatku podobny adres. On mieszkał na Chmielnej, ona na Zielnej 15. Jak się okazało ojciec Basi był naukowcem i wyjechał na badania do Ameryki Południowej.

13. Szot poinformował pisarza o tym, że Basi szuka rodzina. Olszowski przeraził się, gdyż przywiązał się do Basi i dobrze spełniał się w roli przybranego ojca. Basia nazywała go wujciem, więc mężczyzna tym bardziej nie chciał jej oddawać.

14. Do mieszkania Olszowskiego zaczęła dobijać się pani Tańska, Stasia i doktorowa. Żądały od pisarza by oddał dziecko prawowitej opiekunce, czyli Stasi. W tym momencie wpadła Basia do pokoju, wskoczyła na ręce Olszowskiemu i oznajmiła że nie rozstanie się z wujem. Kobiety po naradzie stwierdziły, że zrobią sąd polubowny w domu Tańskiej.

15. Basia przez rok mieszkała na zmianę w dwóch mieszkaniach. Od miesiąca przebywała u Tańskiej. Często odwiedzali ją Walicki, Szot czy Olszowski, którzy uwielbiali małą. Choć Basi podobało się w obu mieszkaniach, to jednak wolała nieco przebywać u Olszowskiego, u którego była wolność, z kolei u cioci Tańskiej musiała pomagać w domu oraz się uczyć.

16. Basia z Olszowskim wybrali się do teatru, w którym jak się okazało grał Walicki. Choć Basia bała się Heroda, to kiedy poznała, że gra go Walicki, wbiegła na scenę i rzuciła mu się na szyja. Wydarzenie to było opisywane w gazetach.

17. Pewnego razu Basia zachorowała na zapalenie płuc. Stasia i Olszowska wspólnie czuwali przy jej łóżku, jednocześnie uzmysłowili sobie, że wiele ich łączy. Kiedy Basia wyzdrowiała, stwierdziła że mogliby się pobrać, na co oni odpowiedzieli, że zrobią co im karze.

18. Stasia i Olszowski pobrali się a Basia została przez nich adoptowana. Kiedy skończyła 15 lat, miała już braciszka Tadzia.

19. W domu Olszowskich zaczęły ginąć przybory Olszewskiego, przyszywali rodzice byli załamani, kiedy okazało się że sprawczynią jest Basia. Dziewczyna wytłumaczyła, że sześć dziewczynek kocha się w wujciu i zmusiły ją by dostarczyć jej pióra, atrament, kołnierzyków, a następnie rękopisu. Olszowscy poprosili Basię, by poprosiła koleżanki o oddanie tych rzeczy. Koleżanki zgodziły się pod warunkiem, że będą mogły osobiście oddać. Tak więc nastąpiło spotkanie Olszowskiego i jego fanek.

20. Ktoś w szkole wyzwał Basię od znajd, Stasia opowiedziała Basi historię jej pochodzenia, powiedziała że jedyną żyjącą krewną jest babcia we Francji. Basia zaczęła sobie przypominać o prawdziwej mamie i nieszczęśliwym wypadku.

21. Basia sporo rozmyślała o swoim pochodzeniu, zaczęła interesować się geografią Ameryki Południowej. Wybrała się do profesora Somera, by ten opowiedział o jej biologicznym ojcu. Ten opowiedział, że jej ojciec badał Ekwador i jest uznawane za bohatera, który wybrał się w niebezpieczne rejony. Jej ojciec wybrał się z dwoma Francuzami badać indiańskie plemię. Okazało się, że badacze mieli tam wypadek i wpadli w przepaść. W wypadku ocalał jeden z Francuzow, natomiast ojca Basi nigdy nie odnaleziono. 

22. Basia wybrała się do pani doktorowej, tam wspólnie poszły na grób mamy Basi. Gdy Basia wróciła, okazało się że Walicki jest w szpitalu i choruje na ciężkie zapalenie płuc. Kiedy dziewczynka go odwiedziła, był już w bardzo złym stanie. Wyznał Basi że od początku wzbudziła w nim pozytywne uczucia i szybko ją pokochał. Walicki niestety zmarł. 

23. Stanisław niepokoił się że Basia bardzo schudła, zauważył też że często wysyłała listy do Francji. Okazało się, że Basia ma dwóch wielbicieli, którzy rywalizują o nią poprzez niezwykłe konkursy. Cała szkoła żyła nimi i nawet obstawiano zakłady, kto zwycięży. Basia mimo zazdrości koleżanek (zwłaszcza Wandy) nie przejmowała się tym.

24. W czasie przygotowań do przedstawienia, Wanda niechcący podpaliła swoje szaty. Wszyscy zamarli, tylko Basia przytomnie zdusiła ogień. Basia wyszła z tego wypadku z poszkodowanymi dłońmi. Wanda, która dotąd nie przepadała za Basią, była jej ogromnie wdzięczna i zostały przyjaciółkami.

25. Basia otrzymała list od Ambasady Francuskiej w Warszawie, że otrzymała spadek po swojej zmarłej babci z Francji. Okazało się że kobieta wcześniej próbowała kontaktować się z opiekunami Basi, jednak Walicki wspólnie z Tańską palili te listy, by nikt nie odebrał im Basi.

26. Ocalony z wyprawy Francuz Gaston zadzwonił do Basi z informacją, że jej ojciec prawdopodobnie żyje. Basia, Somer i inni płakali ze szczęścia. Zaczęto organizować Basi i Stanisławowi Olszowskiemu podróż do Francji. We Francji przywitał ich Gaston Dimauriac, który opowiedział o tej wyprawie. Okazało się że ojciec Basi zaginął i żył wśród Indian. Amerykański podróżnik Williams będąc w Ekwadorze i słysząc że w plemieniu żyje biały człowiek, postanowił go odnaleźć. Okazało się że ojciec Basi stracił pamięć i przez te lata był „posłusznym robotnikiem” Indian i obecnie przebywa w stolicy Ekwadoru. W końcu ojciec przybył do Francji. Basia razem z jego wspólnikiem powitali go, ten jednak nikogo nie poznawał i wydawał się być w szoku. Basia postanowiła się nim zająć.

27. Ojciec przemawiał w obcym języku i wydawało się, że zapomniał o życiu we Francji i Polsce. Basia postanowiła pojechać z ojcem do portowego miasteczka St. Malo i tam przeprowadzić rekonwalescencję ojca. Podczas pobytu tam uczyła go wszystkiego od podstaw.

28. Widać było drobną poprawę, w końcu podczas jednego ze spaceru ojciec pogłaskał Basię po głowie i powiedział „Basia..to jest Basia..”. Po trzech miesiącach Basia wróciła do Polski z ojcem. Babcia Tańska oburzała się, że Olszowski zostawił Basię z „dzikim” człowiekiem. Jednak przy spotkaniu, Tańska wybaczyła mu to.

29. Po powrocie Basia miała z ojcem zamieszkać u Tańskiej. Olszowski nie poznał dżentelmena, który był jeszcze pół dziki 3 miesiące temu. Tańska opiekowała się Basią i jej ojcem, opowiadała mu też historię swojego życia, choć wszyscy przed tym uciekali. Bzowski (ojciec Basi) coraz normalniej funkcjonował.

30. Basia postanowiła zabrać ojca do Somera, gdy Bzowski usłyszał to nazwisko, to pojawił się u niego dziwny błysk w oku. Kiedy panowie się spotkali, rzucili sobie w objęcia a ojciec Basi całkiem odzyskał pamięć. Napisał list do Gastona i Williamsa dziękując za uratowanie życia.

31. Basia zamieszkała wspólnie z ojcem. Bzowski postanowił napisać książkę ze swojego pobytu z kolei Basia oddała połowę spadku sierotom a sama wróciła do szkoły. Babcia Tańska poznała profesora Somera i oboje przypadli sobie do gustu. Tymczasem Szot również szczęśliwie się ożenił.

 Bohaterowie lektury „Awantura o Basię”

Basia –  sierotka, która wychowuje się u obcych ludzi. Jednak obcy wkrótce stają się najbliższymi i wszyscy szczerze kochają dziewczynkę. Basia jest wesołym i bezpośrednim dzieckiem, które zaskarbia sobie sympatię wszystkim. Jako piętnastoletnia panienka jest już poważniejsza, interesuje się geografią oraz podróżami ojca. Stara się poznać swoje pochodzenie. Stara się zyskać za wszelką cenę sympatię koleżanek (podbierając rzeczy Olszowskiego). Basia jest bohaterką – nie tylko pomogła Wandzie, ale również uleczyła ojca. Basia myśli także o innych – dzieli się spadkiem z sierotami, którą również była.

Ojciec Basi (Bzowski)- wybitny geograf, który ginie w Ekwadorze. Po latach odnajduje się on, jednak wypadek i izolacja wyrządziły krzywdę jego psychice – stracił pamięć, miał lęki. Badacz ciągle ma pewne lęki, jednak dzięki opiece córki zaczął funkcjonować w codziennym świecie. Kiedy jego stan się poprawił, okazał się dobrym człowiekiem. Swoje przygody postanowił spisać w książce.

Antoni Walicki – mało znany aktor, który podróżuje z małymi teatrami. Nie jest zbyt urodziwy, więc nie budzi dobrego wrażenia przy pierwszym spotkaniu, gra też specyficzne role np. Heroda. Antoni Walicki powierzchownie wydaje się gburowaty, jednak opiekuje się dziewczynką, udowadniając że jest opiekuńczy, pomocny i miły.

Pan Stanisław Olszowski – pisarz, do którego przypadkiem zostaje przyprowadzona Basia. Pisarz szybko przywiązuje się do dziewczynki, która nazywa go swoim wujciem. Dobrze opiekuje się Basią, choć pozwala jej nieco na zbyt wiele. Dzięki Basi poznaje Stasię, swoją przyszłą żonę. Wspólnie z nią adoptują Basię, a potem przychodzi na świat ich syn Tadeusz.

Stanisława Olszańska – wnuczka pani Tańskiej. Jest ona ambitna i bardzo dobrze wykształcona. Jest też przyjaciółką Heleny (mamy Basi). Wspólnie ze Stanisławem Olszowskim opiekują się Basią, dzięki czemu zbliżają się do siebie i zakochują w sobie. Stasia to rozsądna i dobra kobieta, która niezwykle przejmuje się kłopotami Basi i chce dla niej jak najlepiej.

Barbara Tańska – babcia Stasi, u której początkowo mieszka wnuczka. Babcia postanawia się opiekować Basią, choć w trochę zbyt tradycyjny sposób, przez co Basia woli wolność u swojego wujcia. Jednak bardzo kocha swoją przyszywaną babcię, która jest jedną z najbliższych jej osób. Kobieta jest tak przywiązana do Basi, że za nic nie pozwoli jej sobie odebrać (razem z Walickim palą listy prawdziwej babci Basi).

Wanda – koleżanka Basi ze szkoły, która początkowo za nią nie przepada. Wanda jest piękną dziewczyną, zdaje sobie z tego sprawę i jest nieco zarozumiała. Zazdrości i dziwi się że Basia ma dwóch adoratorów. Jednak kiedy Basia ratuje jej życie, staje się jej przyjaciółką.

Pani Budziszowa (doktorowa) – kobieta, która była pierwszą opiekunką Basi. Nie miała z mężem dzieci, więc na Basię przelała matczyne uczucia. Mieszkała w małej miejscowości, w której zginęła matka Basi a jej mąż był z Heleną w ostatnich chwilach życia. Pani doktorowa do końca utrzymywała kontakt z Basią i opiekowała się grobem jej matki.