Dramat Tadeusza Różewicza powstał na przełomie lat 1958-1959, w 1960 roku ukazywał się w miesięczniku „Dialog”, natomiast w 1960 został wydany w formie książkowej.
Głównym bohaterem dramatu jest Bohater, który jest byłym partyzantem. Jest on ukazany w trzech momentach życia, kiedy ma 7, 38 i 40 lat. Jest urzędnikiem i charakteryzuje się niewiarą, trudnościami ze zrozumieniem z innymi ludźmi oraz autoironią. Przez wydarzenia wojenne zatracił on poczucie człowieczeństwa oraz wiarę w wartości, w które wierzył. W utworze śledzimy różne wydarzenia z jego życia, które nie są ze sobą powiązane. „Kartoteka” to dramat, w którym możemy wyodrębnić elementy groteski i parodii.
Streszczenie fabuły „Kartoteki”
1. Główny Bohater leży na łóżku i przygląda się swojej ręce, którą opisuje i dziwi się jej niczym dziecko. Do pokoju wchodzą jego rodzice, którzy martwią się o los syna, mimo że ma on już 40 lat. Ojciec krzyczy na niego za wyjadanie cukru z cukiernicy, tymczasem spod kołdry słychać głos sekretarki, która przypomina Bohaterowi o spotkaniu.
2. Bohater przyznaje się do zjedzenia kiełbasy w Wielki Piątek 15 kwietnia 1926 oraz do tego, że truł babcię przez dziesięć lat biszkoptami ze strychniną. Mówi także, że planował zgładzenie ojca około piątego roku życia. Rodzice wychodzą i Bohater zasypia.
3. Bohatera budzi armatni strzał i głos spod kołdry, że księżna Monako powiła ośmioraczki. W pokoju pojawia się kobieta o imieniu Olga, która nazywa go Henrykiem, mimo ten sam siebie nazywa Wiktorem. Olga twierdzi, że piętnaście lat temu Bohater wyszedł z domu po papierosy i znikł, mimo że obiecywał jej wspólne życie. Następnie kobieta wychodzi, gdyż spieszy się do operetki.
4. Bohater czyta gazetę o nieczystych butelkach do piwa oraz oszustwach polegających na napełnianiu kufli większą ilością piany. Chór starców krytykuje go za to, że w tekście nie ma nic o władzy, a tym samym niczego, jednak dla Bohatera piwo to po prostu piwo.
5. Pojawia się Wujek Bohatera, który był na pielgrzymce w klasztorze i postanowił go odwiedzić. Kolejno nazywa go Stasiem, Władziem, Kaziem, Piotrusiem i Kaziem. Mężczyźni nie widzieli się 25 lat i zaczynają rozmawiać o rodzinie, pobycie w Paryżu i żołnierskich czasach. Wuj próbuje go namówić do powrotu do domu, jednak bezskutecznie.
6. W kolejnej scenie pojawia się Gość w cyklistówce i Gość w kapeluszu. Zaczynają mierzyć pokój oraz Bohatera, następnie Gość w cyklistówce odczytuje Bohaterowi jego życiorys. W skład życiorysu wchodzą wydarzenia błahe i dziwne np. jak wyczyścił buty kapą z łóżka w hotelu. Po przeczytaniu życiorysu mężczyźni wychodzą.
7. Pojawia się Pan z przedziałkiem, który chodzi na czworakach i obwąchuje łóżko. Bohater nazywa go Bobikiem i nie jest zdziwiony jego zachowaniem. Następnie pojawia się Gruby, który jest właścicielem Bobika. Odstępuje swojego „psa” Bohaterowi z zamian za skarpetki.
8. Bohater zamawia dwie duże kawy, przychodzi Kelnerka, która pyta czy ma się rozebrać, jednak Bohater odmawia a ona wybiega. W tym czasie Chór Starców recytuje słowa na literę t. Bohater i Pan z przedziałkiem popijają kawę i okazuje się, że Bohater ma dłonie poplamione krwią. Bohater każe się wynosić Panu z przedziałkiem, jednak ten dalej spokojnie popija kawę.
9. Do pokoju wchodzą dwie kobiety w średnim wieku, jedna z nich przedstawia Pana z przedziałkiem jako swojego męża i wszyscy wychodzą.
10. Bohater gorączkowo szuka czegoś po pokoju, po pewnym czasie znajduje sznur, który zakłada sobie na głowę i gwóźdź. Wchodzi do szafy, po pewnym czasie wychodzi mówiąc „sami się wieszajcie” i zaczyna jeść śniadanie.
11. W pokoju pojawia się Tłusta kobieta, która zarzuca Bohaterowi, że dwadzieścia pięć lat temu podglądał ją w kąpieli. Bohater próbuje jej się pozbyć i czyta listy, pierwszy z nich to podziękowanie Zosi dla Janka za bombonierkę, kolejny jest od ojca do syna Zdzisława, do którego ma wiele pretensji, kolejny list jest gratulacjami dla kuzynostwa z okazji srebrnego wesela. Bohater wychodzi a za nim Tłusta kobieta. Potem wracają i kobieta nazywa go Jurkiem i panem Dzidkiem i wspomina go jako małego chłopca. Bohater obrzuca ją wyzwiskami i przyznaje, że kiedyś się w niej podkochiwał.
12. Do pokoju wbiega Żywa pani i zaczyna rozmawiać z Tłustą kobietą o modzie. Następnie Tłusta kobieta opowiada Bohaterowi o swojej chorobie, jego to jednak nie interesuje i przegląda gazety. Pojawia się Chór Starców, którzy próbują zmotywować bohatera do działania. On jednak nie przejmuje się i chce iść spać. W końcu doprowadzony do ostateczności, zabija Starców nożem kuchennym i obmywa ręce. Po tym morderstwie wygłasza monolog, że jego pokolenie musiało doświadczyć wojny a teraz nikt go nie rozumie.
13. Do pokoju wchodzi młoda, ładna Dziewczyna. Zamawia ona kawę i ptysia i przegląda gazety. Okazuje się, że jest z pochodzenia Niemką i bohater wyjaśnia jej, że jest w prywatnym mieszkaniu a nie w kawiarni „Krokodil”. Bohater opowiada jej o swojej partyzanckiej przeszłości, jednak jego opowieść jest nieskładna. W pewnym momencie w pokoju rozbrzmiewają krzyki w języku niemieckim, Dziewczyna nie reaguje a Bohater staje na baczność. Chór Starców przekonuje Bohatera, by się nie bał.
14. Do pokoju wchodzi Nauczyciel i Bohater ma zdawać egzamin dojrzałości, który miał się odbyć 20 lat temu. Jeden z członków Chóru również ma zdawać maturę. Wtedy wchodzi Sekretarka, która informuje Bohatera, że pewien dziennikarz czeka rok na wywiad z nim. Z kolei Chór Starców pod wpływem obecności Sekretarki zaczynają recytować swawolne fraszki Kochanowskiego.
15. Sekretarka kładzie się spać w łóżku Bohatera, przez pokój przechodzi kilkanaście osób, w tym rodzice Bohatera, jednak potem wszyscy wychodzą. Sekretarka rozmawia z Bohaterem o jego wczesnym dzieciństwie. Bohater opowiada, że jego ojciec był urzędnikiem sądowym w Radomsku, potem w Częstochowie i innych faktach ze swojego dzieciństwa, w końcu Bohater zasypia.
16. Do pokoju wchodzi Dziennikarz, który budzi Bohatera i zadaje mu pytania. Bohater jednak dziwnie odpowiada lub mówi „nie wiem”. Dziennikarz jest rozczarowany, na co Bohater mówi „za późno pan przyszedł” i Dziennikarz wychodzi.
