Pełny tytuł utworu brzmi „Konrad Wallenrod, powieść historyczna z dziejów litewskich i pruskich”. Powieść poetycka została napisana przez Adama Mickiewicza między 1825
a 1828 rokiem. Akcja powieści dzieje się w XIV wieku w Polsce. Głównym bohaterem powieści jest Konrad Wallenrod, Wielki Mistrz Zakonu Krzyżackiego. Jest on samotnikiem-buntownikiem, który jest skłócony ze światem i nieszczęśliwie zakochany. Jest on wielkim indywidualistą, z wysokim poczuciem własnej wartości oraz przekonaniu o powinności spełnienia misji życiowej.
Adam Mickiewicz w utworze posłużył się historyzmem maski, który polega na ukrywaniu politycznej aktualności utworu poprzez umieszczenie jej w odległej przeszłości. Poeta w „Konradzie Wallenrodzie” zawarł myśl o słuszności spiskowej walki, a Zakon Krzyżacki symbolizował rosyjskiego zaborcę. Od głównego bohatera utworu wzięła się nazwa postawa wallenrodyzmu. Oznacza ona poświęcenie całego swojego życia na walkę z wrogiem ojczyzny. W postawie tej wszelkie środki, nawet zdrada i fałsz, są uzasadnione.
Krótkie streszczenie lektury „Konrad Wallenrod”
1. Litwa za czasów panowania Olgierda i Witolda była potężnym państwem, potem związała się z Polską i przejęła od nich język, religię i obyczaje.
2. Do Malborka zjeżdżają się komturowie, by wybrać Wielkiego Mistrza Zakonu Krzyżackiego. Konrad Wallenrod jest cudzoziemcem, sławnym ze swojej waleczności, który jest najbardziej prawdopodobnym kandydatem na to stanowisko.
3. Zakonnicy naradzają oraz modlą się, prosząc Boga o właściwy wybór. Stary mnich Halban podczas spaceru słyszy głos zamurowanej pustelnicy, która krzyczy że Konrad ma być mistrzem, by „ich zabijał”. Halban interpretuje to, jako wskazówkę Bożą.
4. Konrad Wallenrod zostaje wielkim mistrzem. W ciągu roku urzędowania wzbrania się przed rozpoczęciem walk z Litwą, dodatkowo w czasie jego rządów zwiększa się rygor w zakonie a zakonnicy mają nakaz miłowania pokoju i czynienia pokuty.
5. Okazuje się, że Pustelnica jest kochanką Konrada. W nocy rozmawiają oni o swojej miłości i rozłące oraz o tym, że ona nie mogła wstąpić do zakonu z powodu ziemskiej miłości. Pustelnica mówi też, że Konrad przedłożył dobro ojczyzny nad swoje osobiste szczęście. Konrad Wallenrod wyznaje jej, że chęć spotkania z nią jest przyczyną odwlekania rozpoczęcia walk z Litwą.
6. Na zamku odbywa się uczta, podczas której Krzyżacy goszczą m.in. litewskiego księcia Witolda. Prosi on Konrada o wsparcie w walce z Litwinami. W czasie uczty śpiewa litewski wajdelota, który wypomina grzechy zdrajcom narodowym i mówi o nieszczęściu swojej ojczyzny. Książę Witold reaguje oburzeniem na te słowa, jednak Konrad prosi o kontynuowanie pieśni.
7. W kolejnej pieśni opowiada on o młodym Litwinie, Walterze Alfa, który został porwany przez Krzyżaków i wychowywany na dworze mistrza krzyżackiego Winrycha. Chłopiec przyjaźnił się ze starym litewskim śpiewakiem i dzięki temu pamiętał o ojczyźnie.Poprzysiągł on zemstę za krzywdy osobiste i narodowe. W czasie walki Walter przeszedł na stronę wroga i trafił jako jeniec na dwór kowieńskiego księcia Kiejstuta. Tam poznał księżniczkę Aldonę, w której zakochał się z wzajemnością. Młodzi pobrali się, jednak Walter musiał porzucić szczęście rodzinne i walczyć w obronie ojczyzny. Morałem tej pieśni jest spełnienie złożonej przysięgi. Uczestnicy domagali się dalszego losu opowieści, jednak śpiewak nie chciał tego zrobić, wtedy Konrad zaśpiewał balladę Alpuhara o przywódcy Maurów, Almanzorze, który zdobył ufność hiszpańskich żołnierzy a następnie zaraził ich dżumą.
8. Książę Witold po uczcie zrywa układy z Zakonem Krzyżackim, Konrad zmuszony jest do rozpoczęcia walk. Jednak nieumiejętna walka Krzyżaków prowadzi do klęski Zakonu. Rycerze oskarżają Wallenroda o celowe działanie na szkodę zakonu i skazują go na śmierć.
9. Konrad rozmawia z Pustelnicą, w czasie dialogu wyjawiają że Konrad to tak naprawdę Walter Alf a Pustelnicą okazuje się jego żona, Aldona. Konrad proponuje jej ucieczkę, jednak ona odmawia. Wallenrod, aby uniknąć stracenia, popełnia samobójstwo poprzez wypicie trucizny.
