Jan Parandowski żył w latach 1895-1978. Jest on poetą, tłumaczem oraz eseistą, który spopularyzował wiedzę i zainteresowanie sztuką antyku. Dzięki niemu możemy korzystać z tłumaczenia „Wojny domowej” Juliusza Cezara oraz „Odysei” Homera. Polskim czytelnikom przybliżył również mity antycznej Grecji, przygody Odyseusza oraz historię wojny trojańskiej. W jego twórczości nie brakuje również autorskich utworów, np. powieści „Dysk olimpijski” opowiadającej o starożytnych Igrzyskach Olimpijskich. Poniżej znajdują się najważniejsze informacje o lekturze oraz streszczenie mitologii greckiej czyli najważniejszych mitów. 

Mitologia Jana Parandowskiego: streszczenie i najważniejsze informacje

– „Mitologia” jest opisem najważniejszych mitów greckich, które Parandowski zaadaptował do współczesnego języka i sposobu narracji.

– Po raz pierwszy „Mitologia” została wydana w 1924 roku, w następnych latach była wielokrotnie wznawiana.

– Opisane mity cechuje prostota stylistyczna oraz wierne opisanie mitów. Parandowski jednak pozbawił mity pewnych kontrowersji, np. związanych z wątkami homoerotycznymi.

– „Mitologia” Parandowskiego cechuje linearny układ, zaczyna się od mitu o powstaniu świata,poprzez mity o narodzinach poszczególnych bogów, zapoczątkowaniu najważniejszych zjawisk przyrody aż po historie kontaktów bogów z ludźmi i opowieści związanych z herosami.

– W starożytnej Grecji początkowo wyznawano fetyszyzm, czyli uważano przedmioty za siedlisko dobrych i złych duchów. Później wykształcił się antropomorfizm, w którym bogowie przybierali postaci ludzkie. Bogowie mieli nie tylko wygląd, ale i cechy ludzkie. Cechowała ich więc zazdrość, zawiść, mądrość czy pycha.

– Bogowie nie lubili ludzi, czasami zdarzało się że pomagali im, jednak częściej wciągali ich do swych intryg. W mitologii ludzie i bogowie współistnieją ze sobą, bogowie często zstępują na Ziemię, interweniują w wojnach lub zakochują się i płodzą potomstwo z ludźmi.

– Siedzibą bogów był Olimp. W skład bogów olimpijskich wchodził: Zeus, który był panem wszechświata, władcą błyskawic. Jego żoną i siostrą była Hera, patronka macierzyństwa i rodziny. Kolejni najważniejsi bogowie to Hades (bóg podziemi, zmarłych i śmierci), Ares (bóg wojny), Atena (bogini mądrości), Afrodyta (bogini miłości), Posejdon (bóg mórz i oceanów), Apollo (bóg światła, prawa, sztuki, poezji, prawdy), Dionizos (bóg dzikiej natury, wina), Hermes (bóg dróg, pasterzy, kupców, złodziei i handlu), Hefajstos (bóg ognia, kowali i złotników), Demeter (bogini płodności ziemi, rolnictwa, zbóż), Artemida (bogini łowów, zwierząt i roślinności górskich) i Hestia (bogini ogniska domowego, podróżnych, nowożeńców i sierot). Oprócz tego w mitologii pojawiają się pierwsi bogowie, do których należą Chaos, Nuks, Uranos, Gaja oraz tytani. Wspólna egzystencja bogów i ludzi zapoczątkowała okres Herosów, czyli potomków bogów i ludzi. Najsłynniejszymi herosami byli Herakles, Perseusz, Atalanta oraz Tezeusz. Oprócz bogów olimpijskich, każde miasto, las, rzeka czy góra miało swoich bogów. Panteon bogów uzupełniali więc pomniejsi bogowie, a także nimfy, bożkowie oraz rozmaici towarzysze bogów o nadprzyrodzonych zdolnościach.

– Mity przez starożytnych Greków odbierane były jako część historii i dziedzictwa ich państwa. Dzięki mitom wyjaśniano zjawiska przyrody, wydarzenia historyczne (funkcja poznawcza), określały miejsce człowieka we wszechświecie, jego los i miejsce w społeczeństwie (funkcja światopoglądowa) oraz uzasadniały wierzenia i rytuały (funkcja sakralna).

– Mity możemy podzielić na kosmogoniczne, które wyjaśniały powstanie świata, teogoniczne opowiadające o pochodzeniu bogów, antropomorficzne dotyczyły pochodzenia człowieka a także genealogiczne, które opowiadały o rodowodach i przynależności do rodów i plemion różnych bohaterów i herosów.

– Mitologia grecka była częścią wierzeń starożytnych Greków. Z nimi związane były nie tylko wierzenia, ale również rytuały, zachowania społeczne itp. Na przykład dionizje urządzano ku czci boga Dionizosa i dziękowano mu za obfite plony, z kolei dzieci powierzano opiece bogini Hestii, której składano dary. W wielu czynnościach dniach codziennego, chorobach, niezwykłych wydarzeniach powierzano się opiece i wsparciu bogów.

– Ważnym elementem były również wróżby i wyrocznie, a także kult zmarłych.

– Dzisiejszą mitologię znamy przede wszystkim z „Iliady” i „Odysei” autorstwa Homera. 

Mitologia grecka streszczenie

1. Mit o powstaniu świata

Na początku był chaos, z którego wyłonił się Uranos – niebo i Gaja – ziemia. Gaja urodziła tytanów, jednookich cyklopów i sturękich hekatonhejrów. Uranos nie był zadowolony ze swojego potomstwa, strącił ich więc do Tatratu. Gaja namówiła Kronosa, najmłodszego tytana, by ten przeciwstawił się ojcu. Zranił Uranosa i zajął jego miejsce. Jego małżonką była Reja. Kronos pożerał swoje dzieci, gdyż według wróżby jego syn miał go obalić. Przy szóstym dziecku podała Kronosowi kamień zawinięty w pieluszki, natomiast syna Zeusa ukryła w grocie na Krecie.

Zeus był karmiony mlekiem kozy Amaltei, z jej rogu powstał róg obfitości, natomiast z jej skóry egidę. Kiedy dorósł, kazał by matka podała Kronosowi środek na wymioty. Pod ich wpływem z Kronosa wyłonił się Hades, Posejdon, Hera, Demeter i Hestia. Rozpoczęła się walka między Kronosem a Zeusem, Kronosowi towarzyszyli tytani, natomiast Zeusowi cyklopy oraz hekatonhejrowie. W końcu Zeus pokonał Kronosa, jednak wkrótce potem zaczęli mu zagrażać synowie Gai, giganci. Ciskali w bogów skałami, z których część spadła do morza i tak powstały wyspy. Zeus w Księdze Przeznaczenia przeczytał, że gigantów może pokonać jedynie śmiertelny człowiek. Atena sprowadziła więc Heraklesa, który dzielnie walczył wraz z Dionizosem. Pokonał wszystkich oprócz giganta Alkioneusa, który odzyskiwał zdrowie dotykając miejsca, w którym się urodził. Herakles wywiózł go poza granice kraju i zabił. Gaja rozpaczała i wydała na świat potwora Tyfona, jednak go pokonał Zeus i przygniótł wyspą Sycylią.

2. Mit o Prometeuszu

Prometeusz był jednym z tytanów. Ulepił ludzi z gliny, ale nie potrafili się obronić przed dzikimi zwierzętami, wykradł więc z Olimpu ogień i podarował ludziom. Zeus nie był z tego zadowolony i był przekonany, że niedługo ludzie zbuntują się tak jak giganci. Rozkazał Hefajstosowi stworzyć piękną kobietę, Pandorę, która dostała glinianą beczkę i została wysłana na ziemię. Prometeusz, gdy ujrzał Pandorę, wiedział że to podstęp. Jednak jego brat Epimeteusz zakochał się w niej, wziął ją sobie za żonę i otworzył beczkę, z której wysypały się ludzkie nieszczęścia i choroby. Rozgniewany Prometeusz postanowił się zemścić, zabił woła i podzielił go na dwie części, na jednej kupce było mięso a na drugiej kości przykryte tłuszczem. Następnie kazał Zeusowi wybrać ofiarę, która będzie mu odtąd składana. Zeus wybrał więc tłuszcz, gdyż myślał że pod spodem będzie lepsze mięso. Kiedy zobaczył że wybrał kości, rozgniewał się i kazał przykuć Prometeusza do skał Kaukazu. Tam orzeł codziennie wyszarpywał i pożerał część wątroby tytana, która następnego dnia odrastała.

3. Mit o Tantalu

Król Tantalos żył dobrze i często gościł na Olimpie. Z czasem zaczął bogom podkradać nektar i ambrozję, na co gospodarze patrzyli przez palce. Po jakimś czasie Tantalos chciał sprawdzić ich boskość. Wyprawił więc dla nich wielką ucztę, na której wniesiono wspaniałą pieczeń. Bogowie nie chcieli jednak jej jeść, gdyż spostrzegli że jest to ciała królewicza Pelopsa. Zeus przywrócił chłopcu życie a Tantalosa strącił do Tartatu. Tam król cierpiał głód i pragnienie, gdyż gdy tylko chciał urwać owoc z drzewa, ono odchylało swe gałęzie, natomiast gdy chciał nabrać wody do rąk, ona znikała.

4. Mit o Syzyfie

Syzyf założył miasto Korynt, w którym był królem. Bogowie często zapraszali go na uczty na Olimpie, jednak on plotkował i opowiadał ludziom, co się na nich działo. Pewnego dnia zdradził sekret Zeusa, co rozgniewało boga. Wysłał więc bożka śmierci, Tanatosa, by uśmiercił Syzyfa. Syzyf jednak pochwycił go i związał w piwnicy, a wtedy ludzie przestali umierać. Hades poskarżył się Zeusowi, więc ten wysłał Aresa, by uwolnił Tanatosa. Syzyf nakazał przed śmiercią żonie, by ta nie grzebała jego ciała, gdyż wtedy jego dusza nie zejdzie do Tartaru. Duch Syzyfa błąkał się nad rzeką Styks i narzekał, że bezbożna żona go nie pochowała. Wtedy Zeus pozwolił wrócić na chwilę do żony, by ją skarcić. Jednak Syzyf wyszedł z podziemi i nie zamierzał już wracać. Bogowie nawet zapomnieli na pewien czas o nim, jednak w końcu Tanatos przyszedł po duszę Syzyfa. W Tartarze bogowie ukarali Syzyfa za zuchwalstwo, odtąd miał on do końca świata wtaczać na wysoką górę głaz, który u szczytu spada w dół.

5. Mit o Demeter i Korze

Demeter odpowiadała za kwitnienie i owocowanie drzew. Na chwilę zostawiła córkę Korę z nimfami, z którymi się bawiła. Prosiła jednak by nie zrywała narcyzów, kwiatów które zwiastują nieszczęście. Kora była posłuszna matce do czasu, gdy ujrzała przepięknego narcyza, który nagle wyrósł z ziemi. Kiedy zerwała kwiat, ziemia się rozstąpiła i Hades porwał ją do podziemi. Zrozpaczona Demeter ukryła się w górach arkadyjskich, a wtedy cała ziemia uschła. Przybywali do niej posłańcy z Olimpu i przekonywali, by wróciła do swoich obowiązków. W końcu jednak Zeus nakazał Hadesowi oddać córkę Demeter. Ten podał jej jednak owoc granatu, który związał Korę z Hadesem. Od tego czasu Kora musiała każdego roku wracać na trzy miesiące do Hadesu. W ten sposób powstała zima, wiosną, kiedy córka wracała do Demeter, ziemia odżywała i wszystko kwitło, z kolei jesienią matka coraz częściej myślała o zbliżającym się rozstaniu, dlatego cała roślinność przekwitała.

6. Mit o Dedalu i Ikarze

Dedal pracował na dworze króla Minosa na Krecie. Wytwarzał on różne dzieła oraz wynalazki, król nie chciał pozbywać się swojego sługi i zabronił mu opuszczać Kretę. Dedal postanowił uciec drogą powietrzną. Stworzył dla siebie i swojego syna Ikara skrzydła z wosku i ptasich piór. Przed lotem przestrzegł jednak Ikara, by nie zbliżał się zbytnio do słońca, gdyż wosk się roztopi i chłopak spadnie. Jednak jeśli będzie leciał zbyt blisko morza, wtedy skrzydła nasiąkną wodą i Ikar nie będzie mógł dłużej lecieć. Dedal z Ikarem poszybowali więc z wyspy, jednak w pewnym momencie Ikar oczarowany pięknymi widokami, zbliżył się zbytnio do słońca. Wtedy wosk się stopił i Ikar rozbił się na wysepce, która została nazwana Ikarią a otaczające je morze Ikaryjskim. Dedal pochował tam syna i ruszył sam w dalszą drogę.